1
00:00:06,539 --> 00:00:09,976
Shock-egoera ez da bakarrik…

2
00:00:10,010 --> 00:00:11,845
…zerbait txarra gertatzean 
guri gertatzen zaiguna. 

3
00:00:12,312 --> 00:00:16,216
Gure narratiba galtzean 
gertatzen zaiguna da shock-egoera. 

4
00:00:16,249 --> 00:00:20,353
Gure historia galtzean, orientazioa
galtzean gertatzen zaiguna.

5
00:00:20,420 --> 00:00:23,923
Orientatuta, erne, 
eta shock-egoeratik kanpo… 

6
00:00:24,157 --> 00:00:26,726
…geure historiak mantentzen gaitu.

7
00:00:26,793 --> 00:00:29,963
Beraz, oraingo krisialdi hau…

8
00:00:30,163 --> 00:00:33,066
…oso garai ona da
historiaz gogoeta egiteko…

9
00:00:33,133 --> 00:00:36,469
…eta jarraipenez eta sustraiez 
gogoeta egiteko.

10
00:00:36,536 --> 00:00:38,605
Garai ona da
gure buruak kokatzeko…

11
00:00:38,805 --> 00:00:41,408
…borrokaren
giza historia luzean. 

12
00:00:41,474 --> 00:00:46,913
SHOCK-DOTRINA.

13
00:00:47,947 --> 00:00:52,419
Naomi Kleinen liburuan oinarritua.

14
00:00:53,720 --> 00:00:57,090
Gure historia 1951ko ekainaren 1ean 
hasten da.

15
00:00:57,190 --> 00:01:01,161
Mendebaldeko inteligentzia-agente 
nagusiek bilera sekretu bat…

16
00:01:01,227 --> 00:01:04,764
…egin zuten
Montrealgo Ritz-Carlton hotelean.

17
00:01:04,798 --> 00:01:07,967
Bilera hartan militarren 
finantziazioa bideratu zen…

18
00:01:08,068 --> 00:01:13,206
…zentzumenez gabetzearen ondorioak
McGill unibertsitatean ikertzeko.

19
00:01:13,640 --> 00:01:17,277
Zentzumenez gabetzeak 
erabateko monotonia eragiten du…

20
00:01:17,577 --> 00:01:21,281
…kritikatzeko ahalmena 
galarazten du…

21
00:01:21,481 --> 00:01:23,316
…pentsamenduak 
argitasuna galtzen du…

22
00:01:23,550 --> 00:01:27,087
…eta pertsonek ezin dute
esna amets ere egin. 

23
00:01:27,153 --> 00:01:29,756
Unibertsitateko ikasleek 
ezin badute esna amets egin…

24
00:01:29,789 --> 00:01:32,392
…oker-okerreko bidea da hori. 

25
00:01:34,094 --> 00:01:38,031
Gure esperimentuak egin bitartean
pentsatzen hasia nintzen…

26
00:01:38,031 --> 00:01:42,802
…ondoeza fisikoa edo oinazea bera
eragin dezakeen zerbait…

27
00:01:42,869 --> 00:01:48,174
…jasangarriagoa izan zitekeela guk
aztertutako estualdi-egoerak baino. 

28
00:01:48,408 --> 00:01:51,945
Hebbek ikerketa uztea erabaki zuen.

29
00:01:53,012 --> 00:01:55,682
Hori esan nuenean
ez nekien inondik inora…

30
00:01:55,882 --> 00:02:00,620
…hura zer arma izugarria 
izan zitekeen.

31
00:02:03,990 --> 00:02:05,992
McGilleko esperimentuek 
aurrera egin zuten, ordea…

32
00:02:06,192 --> 00:02:10,029
…Ewan Cameron 
psikiatra anbiziotsuaren eskuetan.

33
00:02:10,130 --> 00:02:13,433
Berak egindakoa guk egindakoa baino 
askoz urrunago joan zen.

34
00:02:13,533 --> 00:02:16,569
Gure lanak bazuen 
baldintza zorrotz bat:

35
00:02:16,569 --> 00:02:21,207
Pertsona nahi zuenean joan zitekeen
eta batzuk joan egin ziren.

36
00:02:21,674 --> 00:02:25,211
Cameronen pazienteek
ez zuten hain suerte onik izan.

37
00:02:25,378 --> 00:02:27,947
Allan Institutuan
ari zen Cameron lanean… 

38
00:02:27,981 --> 00:02:30,250
…eta egoitza hura espetxe makabro
bihurtzen hasi zen… 

39
00:02:30,316 --> 00:02:35,855
…Cameronek esperimentu bitxiak 
egin baitzituen bere pazienteekin.

40
00:02:36,156 --> 00:02:40,059
Pazienteen garunak "lausotu" edo 
ezabatu egin nahi zituen Cameronek…

41
00:02:40,093 --> 00:02:43,796
…haiek hutsetik berreraikitzeko.

42
00:02:45,465 --> 00:02:50,336
Janine Huardek lau ume zituen,
eta erditze ondoko depresioa zuen.

43
00:02:50,637 --> 00:02:53,573
Dardarka hasten nintzen
hau esaten zidatenean:

44
00:02:53,640 --> 00:02:55,875
"Bihar shock-tratamendu bat 
egingo dizugu".

45
00:02:56,442 --> 00:03:00,613
Dardarka hasten nintzen,
ikara handia ematen zidan eta.

46
00:03:04,817 --> 00:03:08,655
Beste gela batean esnatzen nintzen…

47
00:03:08,788 --> 00:03:13,026
…erabat nahasia eta triste.

48
00:03:13,359 --> 00:03:15,862
Oso triste jartzen ninduen.

49
00:03:16,496 --> 00:03:19,632
Zonbi bat noraezean, 
horra zer nirudien. 

50
00:03:20,967 --> 00:03:23,870
Cameronek shock-terapia 
eta lo-terapia konbinatu zituen…

51
00:03:23,903 --> 00:03:27,507
…eta mezu grabatuak entzunarazten
zizkien behin eta berriz.

52
00:03:27,507 --> 00:03:30,810
Esaten zuen: "Janine, Janine…

53
00:03:31,110 --> 00:03:34,681
…ez zara zure erantzukizunak
betetzen ari".

54
00:03:35,381 --> 00:03:39,485
"Ez dituzu senarra eta umeak 
zaindu nahi".

55
00:03:39,986 --> 00:03:42,589
Gauza bera denbora guztian.

56
00:03:46,025 --> 00:03:48,061
Galdekatzen ari zitzaizkizula
dirudi.

57
00:03:48,261 --> 00:03:52,332
Galdekatzen, bai,
baina zein helbururekin?

58
00:03:53,266 --> 00:03:57,203
CIAk berehala jarri zituen 
praktikan Cameronen ikerketak.

59
00:03:57,403 --> 00:04:00,373
Teknika horietako asko 
KUBARK liburuxkan ageri ziren…

60
00:04:00,573 --> 00:04:03,209
…"kontraespioitzaren 
galdeketa eskuliburuan", alegia.

61
00:04:03,243 --> 00:04:05,178
Hitz hauek 
eskuliburu horretakoak dira:

62
00:04:05,712 --> 00:04:08,781
Eskuliburu honen hipotesi nagusia
hau da:

63
00:04:09,315 --> 00:04:11,384
Teknika hauek, funtsean,

64
00:04:11,384 --> 00:04:14,487
…nortasunaren erregresioa lortzeko
metodoak dira.

65
00:04:15,989 --> 00:04:18,625
Badago tarte bat, labur-laburra…

66
00:04:18,658 --> 00:04:20,326
…bizi-ezaugarririk gabea dena…

67
00:04:20,526 --> 00:04:24,464
…shock edo elbarritasun psikologiko
moduko bat izaten da.

68
00:04:24,597 --> 00:04:28,568
Eskarmentu handiko galdetzaileek 
berehala antzematen dute hori…

69
00:04:28,601 --> 00:04:32,939
…eta badakite "iturria" 
bigunago egoten dela orduan…

70
00:04:32,972 --> 00:04:38,177
…shocka jasan aurretik baino.

71
00:04:38,911 --> 00:04:42,749
Beste Shock doktorea.

72
00:04:48,021 --> 00:04:52,458
Cameron doktorea bere esperimentuak 
Montrealen egiten ari zen artean…

73
00:04:52,492 --> 00:04:57,297
…beste shock mota baten aldeko bat
lanean ari zen handik ez oso urrun.

74
00:04:57,297 --> 00:05:01,501
Milton Friedman ekonomia irakaslea 
zen Chicagoko unibertsitatean.

75
00:05:01,601 --> 00:05:05,038
Haren ustez, shock ekonomikoaren 
terapiaren bultzadaz…

76
00:05:05,104 --> 00:05:08,408
…gizarteak kapitalismorik 
erregulatugabeena onartuko zuen.

77
00:05:09,309 --> 00:05:11,077
2008ko urrian…

78
00:05:11,177 --> 00:05:14,981
…1929az geroztikako finantza
krisirik handienaren erdian…

79
00:05:15,048 --> 00:05:17,950
…Naomi Klein 
Chicagoko unibertsitatera joan zen…

80
00:05:17,984 --> 00:05:20,553
…Milton Friedmanez hitz egitera.

81
00:05:20,653 --> 00:05:23,189
Milton Friedmanek 90 urte
bete zituenean…

82
00:05:23,389 --> 00:05:26,426
…Bushtarren Etxe Zuriak 
urtemugako jai bat antolatu zion.

83
00:05:26,959 --> 00:05:30,797
Denek hitz egin zuten,
eta George Bushek ere bai.

84
00:05:30,863 --> 00:05:33,733
Baina hitzaldirik onena
Donald Rumsfeldek egin zuen.

85
00:05:33,900 --> 00:05:38,371
Hitzaldi horretatik hau da
nik nahiago dudan aipamena:

86
00:05:38,438 --> 00:05:45,645
"Miltonek egia hau gorpuzten du:
ideiek ondorioak dituztela".

87
00:05:46,479 --> 00:05:48,381
Hau da nik hemen 
argudiatu nahi dudana:

88
00:05:48,414 --> 00:05:52,251
Ikusten ari garen kaos ekonomikoa,
bai Wall Streetenen…

89
00:05:52,418 --> 00:05:55,355
…bai ekonomia arruntean,
eta bai Washingtonen…

90
00:05:55,655 --> 00:05:57,457
…faktore askori zor zaio, noski…

91
00:05:57,457 --> 00:06:01,260
…baina, besteak beste, 
Milton Friedmanen ideiei.

92
00:06:04,630 --> 00:06:09,168
1929ko Wall Streeten porrotak
1930eko depresioa ekarri zuen.

93
00:06:15,041 --> 00:06:19,078
Friedmanen tesi nagusietako bat
New Deal-en aurka egotea zen.

94
00:06:19,112 --> 00:06:23,216
Roosevelt lehendakariak bere lehen 
hitzaldian iragarri zuen programa.

95
00:06:25,251 --> 00:06:29,255
Gure zeregin nagusia 
jendea lanean jartzea da.

96
00:06:29,455 --> 00:06:34,427
Arazo hori konpontzeko, jakinduriaz
eta kemenez aritu behar dugu. 

97
00:06:34,894 --> 00:06:37,397
Hona nire uste sendoa:

98
00:06:38,231 --> 00:06:42,168
Gauza bakarraren beldurrez
egon behar dugu…

99
00:06:42,402 --> 00:06:44,637
…beldurraren beraren beldurrez.

100
00:06:44,837 --> 00:06:47,840
John Maynard Keynes
ekonomialariaren eraginez…

101
00:06:47,940 --> 00:06:50,410
…Rooseveltek enplegu publikoko 
programa bati ekin zion…

102
00:06:50,543 --> 00:06:52,612
…jendea lanean jartzeko.

103
00:06:54,814 --> 00:06:56,516
Errezesioa oroitzapen lauso bat da
gaur egun.

104
00:06:56,716 --> 00:06:59,085
Milioika gizon-emakumek 
lana aurkitu dute…

105
00:06:59,285 --> 00:07:02,054
…eta lanarekin batera
konfiantza eta itxaropena.

106
00:07:02,455 --> 00:07:07,059
Ez zen hain erraza. Depresioak 
II. Mundu Gerra arte iraun zuen.

107
00:07:07,193 --> 00:07:10,196
Gerra ondoren, Marshall planak 
Keynesen eredua hedatu zuen…

108
00:07:10,229 --> 00:07:13,966
…gobernuaren erregulazioa 
eta Europan esku hartzea, alegia.

109
00:07:19,105 --> 00:07:21,874
Printzipio horiek 
onarpen handia izan zuten.

110
00:07:23,242 --> 00:07:27,647
Ez, ordea, Chicagoko 
unibertsitateko ekonomia sailean.

111
00:07:28,815 --> 00:07:33,519
Han, Milton Friedmanek 
gerra egin zion New Deali.

112
00:07:33,786 --> 00:07:37,223
Mont Pelerin elkarteko kidea
zen Friedman.

113
00:07:37,290 --> 00:07:40,626
Friederich von Hayek ekonomialariak 
sortutako elkartea zen hura.

114
00:07:40,793 --> 00:07:43,563
Haien ustez, gobernuak utzi egin
behar zion zerbitzuak emateari…

115
00:07:43,629 --> 00:07:45,698
…eta merkatuak erregulatzeari…

116
00:07:45,731 --> 00:07:48,468
…eta, orduan, 
ekonomia berez zuzenduko zen.

117
00:07:49,335 --> 00:07:52,004
50eko hamarraldian, 
ideia haiek bitxiak ziruditen…

118
00:07:52,038 --> 00:07:53,673
…baina azken 30 urteetan…

119
00:07:53,806 --> 00:07:58,077
…ideia horiek dotrina ekonomiko
nagusia bihurtu dira.

120
00:07:59,312 --> 00:08:02,582
"Shock-dotrina"ren tesia hau da:

121
00:08:03,049 --> 00:08:04,984
Maitagarrien ipuin bat saldu digute…

122
00:08:05,051 --> 00:08:09,255
…politika erradikal horiek munduan 
nola nagusitu diren argitzeko.

123
00:08:09,388 --> 00:08:12,592
Ez ziren munduan nagusitu 
askatasunez eta demokraziaz…

124
00:08:12,725 --> 00:08:15,194
…shockak behar izan zituzten,
krisiak behar izan zituzten…

125
00:08:15,261 --> 00:08:17,997
…larrialdi-egoerak 
behar izan zituzten.

126
00:08:18,197 --> 00:08:21,667
Milton Friedmanek ondo ulertu zuen 
krisiaren baliagarritasuna.

127
00:08:21,767 --> 00:08:25,838
Krisia da benetako aldaketa 
eragin dezakeen bakarra.

128
00:08:26,038 --> 00:08:27,707
Krisi hori gertatzen denean…

129
00:08:27,907 --> 00:08:32,311
…inguruko ideiek eragin handia dute
egingo diren ekintzetan.

130
00:08:32,645 --> 00:08:36,516
Lehenengo proba: Txile.

131
00:08:37,717 --> 00:08:40,486
Txilen ikasi zuten lehenengoz
Friedmanen dizipuluek…

132
00:08:40,653 --> 00:08:44,624
…eskala handiko shock edo krisiari
etekina nola atera.

133
00:08:45,191 --> 00:08:45,725
Txileko unibertsitatea.

134
00:08:45,758 --> 00:08:50,663
Neoliberalismoaren kontalari 
eta publizista ofizialek…

135
00:08:50,696 --> 00:08:52,331
…ez dute Txile aipatu ere egiten.

136
00:08:52,431 --> 00:08:54,834
Thatcherrekin eta Reaganekin 
hasten dute historia…

137
00:08:54,834 --> 00:08:56,936
…askoz ere atseginagoa 
baita horrela.

138
00:08:57,737 --> 00:08:59,338
50eko eta 60ko hamarraldietan…

139
00:08:59,472 --> 00:09:02,208
…Txileko 
garapen-politika aurrerakoiak…

140
00:09:02,241 --> 00:09:04,176
…eredu izan ziren eskualde osoan.

141
00:09:04,277 --> 00:09:08,214
Gobernuak osasunean, hezkuntzan
eta industrian inbertitu zuen.

142
00:09:08,447 --> 00:09:11,817
Amerikar multinazionalak kezkatuta 
zeuden beren inbertsioengatik.

143
00:09:12,552 --> 00:09:15,087
Horri erantzunez, Estatu Batuetako
estatu-departamentuak…

144
00:09:15,121 --> 00:09:18,758
…diruz lagundu zien Txileko eta 
Hegoamerika osoko ikasle batzuei…

145
00:09:18,791 --> 00:09:22,295
…merkatu libreko ekonomia
Milton Friedmanekin ikas zezaten.

146
00:09:22,395 --> 00:09:25,064
Chicagoko unibertsitateak
truke-akordio bat egin zuen…

147
00:09:25,097 --> 00:09:26,799
…Txileko 
Unibertsitate Katolikoarekin…

148
00:09:26,832 --> 00:09:29,869
…txiletar ikasle asko 
Chicagora bidaltzeko…

149
00:09:29,936 --> 00:09:32,705
…gure artean ikasi eta 
doktoretza hemen atera zezaten.

150
00:09:33,105 --> 00:09:35,775
Ikasle horiek Txilera joan
eta irakasle lanetan aritu ziren.

151
00:09:36,008 --> 00:09:39,145
Santiagoko Unibertsitate Katolikoko
ekonomia departamentua…

152
00:09:39,345 --> 00:09:42,048
…Chicagoko Eskola txiki 
bihurtu zen. 

153
00:09:42,248 --> 00:09:45,585
Arnold Harbergerrek, programaren
ardura zuen ekonomialariak…

154
00:09:45,585 --> 00:09:50,156
…"misiolari erabat saiatu"tzat 
definitzen zuen bere burua.

155
00:09:53,593 --> 00:09:57,697
1970ean, Salvador Allenderen
Unidad Popular-eko gobernuak…

156
00:09:57,797 --> 00:09:58,831
…hauteskundeak irabazi zituen…

157
00:09:58,831 --> 00:10:03,169
…ekonomiako sektore askoren
nazionalizazioa aldarrikaturik.

158
00:10:04,537 --> 00:10:10,042
Estatu Batuetako ITT enpresa zen 
Txileko telefono-enpresaren jabea.

159
00:10:10,476 --> 00:10:14,714
ITT gogotik saiatu zen Allendek 
lehendakaritza ez hartzeko…

160
00:10:14,847 --> 00:10:18,250
…Richard Nixonen eta Etxe Zuriaren
laguntzaz.

161
00:10:18,684 --> 00:10:21,053
(AEBetako enbaxadorea Txilen).
Ni ez nengoen han…

162
00:10:21,253 --> 00:10:24,857
…baina gaur egun dakiguna
esango dizut.

163
00:10:25,024 --> 00:10:31,297
Allenderi lehendakaritza hartzen
ez uzteko agindu zitzaion CIAri. 

164
00:10:31,397 --> 00:10:35,935
Izan ere, CIA Txileko militarrak 
estutzen saiatu zen…

165
00:10:36,135 --> 00:10:38,404
…Allende hautatu eta berehala.

166
00:10:38,504 --> 00:10:42,475
CIAren ahaleginak gorabehera, 
lehendakari izendatu zuten Allende.

167
00:10:47,780 --> 00:10:52,652
Txileko ekonomia itotzeko 
agindu zion Richard Nixonek CIAri.

168
00:10:52,918 --> 00:10:55,955
Nixon jauna Estatu Batuetako 
lehendakaria da eta ni Txilekoa.

169
00:10:55,988 --> 00:10:59,825
Nik ez dut 
Nixon jauna gaitzetsiko…

170
00:10:59,859 --> 00:11:03,729
…Nixon jaunak Txileko lehendakaria
errespetatzen badu.

171
00:11:04,096 --> 00:11:06,832
Kolpe militarrerako prestalanak
hasi ziren. 

172
00:11:06,966 --> 00:11:09,268
Txileko "Chicago boys"ek 
proiektu bat prestatu zuten:

173
00:11:09,268 --> 00:11:12,838
500 orrialdeko txosten 
ekonomiko bat, "Adreilua" deitua.

174
00:11:14,507 --> 00:11:17,076
Estatu Batuen diru laguntzaz,
ahalegin guztiak egin ziren…

175
00:11:17,109 --> 00:11:19,245
…ekonomia desestabilizatzeko.

176
00:11:19,412 --> 00:11:21,213
Kamioi-gidariek greba egin zuten…

177
00:11:21,213 --> 00:11:24,617
…eta fabrikak eta dendak
geldiarazi zituzten.

178
00:11:25,451 --> 00:11:29,855
1973ko ekainaren 29an estatu-kolpe
bat izan zen, huts egin zuena.

179
00:11:32,725 --> 00:11:36,762
Eta irailaren 11n, Pinochet 
jenerala armadaren buru zela…

180
00:11:36,796 --> 00:11:39,098
…lehendakariaren jauregiaren erasoa 
hasi zen.

181
00:11:39,598 --> 00:11:41,634
Gerraren shocka.

182
00:11:44,236 --> 00:11:48,908
Txile 41 urtez bizi izan zen etenik 
gabeko demokrazia baketsu batean.

183
00:11:49,141 --> 00:11:52,912
Orain, indarka erorarazi zuten.

184
00:11:56,148 --> 00:11:59,685
Pinocheten aldekoek gerra gisa
deskribatu zuten estatu-kolpea.

185
00:11:59,885 --> 00:12:03,022
Gerra baten antza izateko
prestatuta zegoen, inondik ere.

186
00:12:03,189 --> 00:12:06,692
Txile izan zen 
"Shocka eta Izua"ren aitzindaria. 

187
00:13:15,427 --> 00:13:20,866
Indar armatu eta ordenakoek,
abertzaletasun hutsezko asmoz…

188
00:13:20,900 --> 00:13:24,870
…Txile kaosetik atera nahi dute…

189
00:13:24,870 --> 00:13:31,977
…Salvador Allenderen gobernu 
marxistaren erabateko kaosetik.

190
00:13:33,546 --> 00:13:38,017
"Chicago boys"ek Pinocheti eman 
zioten beren proiektua: "Adreilua".

191
00:13:45,524 --> 00:13:47,193
Hurrengo egunetan…

192
00:13:47,359 --> 00:13:51,063
…13.000tik gora Pinocheten aurkari
atxilotu eta espetxeratu zituzten.

193
00:14:06,946 --> 00:14:11,517
Milaka atxilotu Estadio Nazionalean
sartu zituzten, eta asko torturatu.

194
00:14:12,251 --> 00:14:14,286
Txile mundu osoan nabarmendu zen.

195
00:14:14,286 --> 00:14:19,992
-Zenbat jende?
-10.000tik gora.

196
00:14:29,235 --> 00:14:32,905
SHOCK-DOTRINA.

197
00:14:34,773 --> 00:14:38,611
Azaroaren hasieran, 
5.000 atxilotu askatu zituzten.

198
00:14:39,745 --> 00:14:43,682
Gainerako 900ak beste atxilotze 
zentro batzuetara eraman zituzten.

199
00:15:08,007 --> 00:15:10,576
Handik hilabete eskasera, 
FIFAk baimena eman zion Txileri…

200
00:15:10,776 --> 00:15:14,280
…Munduko Futbol Kopa 
estadio hartan bertan jokatzeko.

201
00:15:14,580 --> 00:15:17,950
Haien aurkariak, Sobiet Batasunak,
ez zuen han jokatu nahi izan…

202
00:15:18,117 --> 00:15:20,486
…eta Txileri baimena eman zitzaion
ate hutsean gol bat sartzeko…

203
00:15:20,686 --> 00:15:24,690
…eta, hala, 
1974ko Mundu Koparako sailkatu zen.

204
00:15:28,594 --> 00:15:31,864
Shock ekonomikoa.

205
00:15:33,699 --> 00:15:35,701
Herritarrak shockak jota 
zeuzkala…

206
00:15:35,734 --> 00:15:39,471
…Pinochetek "Chicago boys"en 
politikak inposatu zituen: 

207
00:15:39,538 --> 00:15:43,175
Prezioen kontrola kendu, 
estatuaren enpresak saldu…

208
00:15:43,342 --> 00:15:47,413
…inportaziorako hesiak kendu
eta gobernuaren gastuak murriztu.

209
00:15:47,446 --> 00:15:51,951
Friedmanek gerora aitortu zuen
Txileko esperimentuen garrantzia.

210
00:15:51,984 --> 00:15:56,822
Lehen aldia zen 
komunismoaren aldeko mugimendu bat…

211
00:15:56,989 --> 00:16:00,759
…merkatu libreen aldeko 
mugimendu batek ordezkatzen zuena. 

212
00:16:01,393 --> 00:16:07,299
Ez zen ondo atera. Urtebete geroago
inflazioa %375ekoa zen.

213
00:16:07,333 --> 00:16:10,169
Munduko altuena.

214
00:16:12,638 --> 00:16:18,844
1975eko martxoan, Harbenger 
eta Friedman Santiagora joan ziren.

215
00:16:19,411 --> 00:16:21,580
Friedmanek esaldi bat erabili zuen…

216
00:16:21,613 --> 00:16:25,417
…munduko krisi ekonomiko batean
ordu arte inoiz erabili ez zena. 

217
00:16:25,584 --> 00:16:28,187
"Shock-tratamendu" bat eskatu zuen.

218
00:16:28,554 --> 00:16:31,023
Bera mediku gisako bat omen zen…

219
00:16:31,056 --> 00:16:34,626
…izurriak jotako herri bati
laguntzen ari zitzaiona.

220
00:16:34,994 --> 00:16:37,696
Eta bera sendagaia agintzen 
baizik ez zen ari.

221
00:16:40,699 --> 00:16:44,236
Friedmanek idatzi zuenez, Pinochet
begikotasunez erakartzen zuen…

222
00:16:44,269 --> 00:16:46,405
…shock-tratamenduaren ideiak.

223
00:16:47,106 --> 00:16:54,279
Baina kezkatuta zeukan horrek aldi 
baterako sor zezakeen langabeziak.

224
00:16:56,849 --> 00:17:00,152
Berehala garbi geratu zen 
Friedmanen politika ekonomikoak…

225
00:17:00,185 --> 00:17:04,223
…aberatsen mesederako zirela
behartsuen lepotik.

226
00:17:04,256 --> 00:17:07,693
Kalkuluen arabera, batez besteko 
soldata zuen familia batek…

227
00:17:07,793 --> 00:17:11,563
…irabazien %74 
ogian gastatu behar zuen.

228
00:17:11,663 --> 00:17:15,100
Autobus-txartelak eta esnea
luxuzko erosgai bihurtu ziren.

229
00:17:15,267 --> 00:17:17,903
Pinochetek eskoletako esne doakoa
kendu zuen…

230
00:17:17,936 --> 00:17:20,039
…Britainia Handiko 
hezkuntza-ministro andre gaztearen… 

231
00:17:20,039 --> 00:17:22,307
…politika eztabaidatuaren 
ohiartzunez.

232
00:17:22,341 --> 00:17:24,443
Geroago, andre hura
adiskidea izango zuen.

233
00:17:30,816 --> 00:17:33,252
Politika ekonomiko horiek 
betearazteko…

234
00:17:33,252 --> 00:17:36,488
…etsai beldurgarri baten 
beharra zegoen.

235
00:17:36,722 --> 00:17:41,260
Ez dut uste marxismoari
erabat irabazi diogunik.

236
00:17:41,460 --> 00:17:48,500
Marxismoa mamu bat bezalakoa da.

237
00:17:49,101 --> 00:17:51,070
Kosta egiten da
hura harrapatzea.

238
00:17:51,070 --> 00:17:53,372
Hobe esan,
ezin da harrapatu.

239
00:18:01,513 --> 00:18:04,283
Friedmanek eta Harbergerrek zioten 
merkatu libreko ekonomia…

240
00:18:04,450 --> 00:18:06,985
…askatasunaren eta demokraziaren 
eskutik zihoala.

241
00:18:07,119 --> 00:18:12,558
Baina Txilen haien ideiak diktadura 
militar baten pean gauzatu zirenez…

242
00:18:12,591 --> 00:18:14,259
…kontrakoa zen egia.

243
00:18:14,393 --> 00:18:17,029
Latinoamerikan askok ikusi zuten
zer lotura zuzena zuten…

244
00:18:17,129 --> 00:18:20,632
…milioika lagun pobretu zituen
shock ekonomikoak…

245
00:18:20,666 --> 00:18:22,267
…eta torturaren izurriak…

246
00:18:22,267 --> 00:18:25,737
…bestelako gizarte batean 
sinesten zutenei ezarriak. 

247
00:18:27,306 --> 00:18:29,875
Orlando Letelier izan zen 
haietako bat.

248
00:18:31,243 --> 00:18:35,247
Letelier Allenderen enbaxadorea
izana zen Washingtonen.

249
00:18:36,748 --> 00:18:40,052
Urtebete igaro zuen
Pinocheten espetxeetan.

250
00:18:41,987 --> 00:18:44,756
Estatu Batuetara 
erbesteratu aurretik.

251
00:18:44,756 --> 00:18:47,626
Etxeko bideo-irudiak.

252
00:18:48,660 --> 00:18:51,663
1976an, 
Letelierrek hau idatzi zuen:

253
00:18:52,464 --> 00:18:55,334
"Plan ekonomikoa indarka
betearazi beharra zegoen…

254
00:18:55,367 --> 00:18:58,070
…eta, Txileren testuinguruan,
hori honela bakarrik egin zitekeen:

255
00:18:58,137 --> 00:18:59,905
…milaka lagun hilez…

256
00:18:59,938 --> 00:19:03,509
…Txile osoan zehar 
kontzentrazio eremuak jarriz…

257
00:19:03,542 --> 00:19:09,281
…eta 3 urtetan 100.000
lagunetik gora espetxeratuz". 

258
00:19:22,494 --> 00:19:27,666
Letelier bonba-auto batez hil zuten
hilabete baino lehenago. 

259
00:19:27,733 --> 00:19:31,370
Indar handiko bonba batek 
auto bat zanpatu du gaur…

260
00:19:31,470 --> 00:19:35,240
…Washingtongo enbaxaden 
auzo lasaian.

261
00:19:35,307 --> 00:19:37,543
Orlando Letelier txiletarra zen…

262
00:19:37,643 --> 00:19:39,278
…kanpo harremanetako ministroa
izana…

263
00:19:39,278 --> 00:19:43,115
…Salvador Allenderen erregimen 
marxistaren azken hilabeteetan.

264
00:19:45,684 --> 00:19:48,387
Michael Townley,
Pinocheten polizia sekretuko kidea…

265
00:19:48,453 --> 00:19:50,489
…zegoen bonbaren atzean. 

266
00:19:50,556 --> 00:19:55,160
Pasaporte faltsu batekin sartua zen
CIA jakinaren gainean zegoela.

267
00:19:57,462 --> 00:20:00,666
Fio al zara 
Txileko botere judizialaz?

268
00:20:00,699 --> 00:20:03,969
Ni erabat fio naiz
Txileko justiziaz…

269
00:20:03,969 --> 00:20:08,807
…abertzalea, borrokalaria eta, 
batez ere, Juntazalea naizenez.

270
00:20:10,409 --> 00:20:14,246
Bere konfiantza gorabehera, Townley 
Estatu Batuetara estraditatu zuten.

271
00:20:14,446 --> 00:20:17,583
Eta Letelier hiltzeagatik 
kondenatu zuten.

272
00:20:18,784 --> 00:20:22,354
Pinochetek 17 urtez gobernatu zuen 
Txileko diktadore militar gisa.

273
00:20:22,654 --> 00:20:26,525
Baina elkarrizketa batean, 
Harbergerrek ezezkoan segitu zuen.

274
00:20:26,792 --> 00:20:32,664
Ezin duzu gobernu errepresibo bat 
luzaroan eduki…

275
00:20:32,764 --> 00:20:36,435
…sistema ekonomiko libre jator
baten baitan. 

276
00:20:38,837 --> 00:20:41,740
Orlando Letelier hil zuten 
urte berean…

277
00:20:41,773 --> 00:20:45,811
…Milton Friedmani Ekonomiako 
Nobel Saria eman zitzaion.

278
00:20:46,345 --> 00:20:49,781
Oso ideia desitxuratua duzue
hemen gertatutakoaz. 

279
00:20:49,815 --> 00:20:51,617
Gauza batzuk esango dizkizuet.

280
00:20:52,017 --> 00:20:55,354
1: Ohorezko bi titulu 
eskaini zizkidaten…

281
00:20:55,554 --> 00:20:57,889
…Txileko bi urnibertsitatek
ni hara joan aurretik…

282
00:20:57,889 --> 00:21:01,393
…eta nik uko egin nien, 
zeren eta unibertsitate horiek…

283
00:21:01,593 --> 00:21:04,396
…diru publikoen laguntza zutelako,
neurri batean…

284
00:21:04,429 --> 00:21:07,499
…eta ez nuen inolaz ere 
agertu nahi…

285
00:21:07,499 --> 00:21:09,968
…Txileko sistema politikoaren alde. 

286
00:21:10,302 --> 00:21:13,272
Ez naiz ez Txileren ordezkari,
ez Txileren aholkulari.

287
00:21:13,438 --> 00:21:15,941
Ez dut konpromisorik
Txileko gobernuarekin.

288
00:21:17,409 --> 00:21:20,012
Suedia, 1976.
Nobel Sariaren ekitaldia

289
00:21:21,280 --> 00:21:25,450
Milton Friedman irakaslea
aurkezten dizuet.

290
00:21:27,352 --> 00:21:29,087
Friedman, kanpora!

291
00:21:32,658 --> 00:21:37,329
Txile askatu!
Behera kapitalismoa!

292
00:21:39,464 --> 00:21:42,100
Barkatu istilu hori.

293
00:21:42,534 --> 00:21:44,970
Okerragoa izan zitekeen.

294
00:21:49,908 --> 00:21:53,545
Iraultza zabaltzen ari da.

295
00:21:53,979 --> 00:21:56,448
Hau da "Shock-dotrina"n 
egin nahi dudana: 

296
00:21:56,448 --> 00:21:58,850
Historia alternatibo bat
kontatu nahi dut…

297
00:21:58,850 --> 00:22:04,189
…nola orain bizitzen ari garen
erabateko kapitalismoaren…

298
00:22:04,189 --> 00:22:07,659
…neurririk gabeko kapitalismoaren
korronte basati hori…

299
00:22:07,693 --> 00:22:09,161
…mundua menderatzera etorria den.

300
00:22:09,761 --> 00:22:11,963
Txile ez zen izan Hegoamerikako
herri bakarra…

301
00:22:12,030 --> 00:22:14,366
…Chicagoko eskolaren politikak
bereganatu zituena. 

302
00:22:14,566 --> 00:22:17,436
Friedmanen dizipuluak Brasilgo 
postu garrantzitsuenetan zeuden…

303
00:22:17,536 --> 00:22:20,138
…eta Uruguayko gobernuaren 
aholkulariak ziren.

304
00:22:20,339 --> 00:22:23,275
Hala, 
1976ko martxoaren 24an…

305
00:22:23,475 --> 00:22:27,579
…kolpe militar batek Isabel Peronen
gobernua erorazi zuen Argentinan.

306
00:22:29,581 --> 00:22:32,050
Hiru jeneraleko junta batek
Argentina osoan hartu zuen agintea…

307
00:22:32,184 --> 00:22:34,786
…Videla jenerala buru zuela.

308
00:22:36,588 --> 00:22:40,625
"Chicago Boys"ek kargu ekonomiko
giltzarriak izan zituzten. 

309
00:22:40,926 --> 00:22:45,897
Ingeniaritza ekonomiko eta soziala 
egiteko aukeraz baliatu ziren.

310
00:22:46,264 --> 00:22:50,535
Kolpetik urtebetera, 
soldatek %40ko balioa galdu zuten…

311
00:22:50,736 --> 00:22:54,940
…fabrikak itxi egin ziren,
pobrezia izugarri zabaldu zen.

312
00:22:55,374 --> 00:22:57,709
Txilen bezala, 
herria ikaratu behar izan zuten…

313
00:22:57,743 --> 00:23:00,545
…politika ekonomiko horiek
onar zitzan.

314
00:23:01,012 --> 00:23:03,749
Videlak Pinocheten esperientziatik
ikasi zuen.

315
00:23:03,849 --> 00:23:07,419
Jendea desagerrarazteko taktika
bereganatu zuen.

316
00:23:07,486 --> 00:23:10,288
Izu publikoaren eta pribatuaren 
arteko balantza orekatu zuen. 

317
00:23:10,389 --> 00:23:13,625
Desagertuak egun argiz 
eramaten zituzten…

318
00:23:13,658 --> 00:23:15,594
…baina aldi berean 
ukatu egiten zen desagertzea. 

319
00:23:18,497 --> 00:23:23,802
…nazioak izendatu dion
zeregina betetzeko…

320
00:23:23,969 --> 00:23:28,507
…Argentinako gizartearen babesa
antolatu beharra dago.

321
00:23:30,208 --> 00:23:35,180
Gerra ez-konbentzional honen
arauak zilegiak dira…

322
00:23:35,213 --> 00:23:39,418
…ez baitugu ez guk bilatu,
ez guk hasi.

323
00:23:40,752 --> 00:23:44,122
Txileko eta Argentinako militarrek
erabilitako teknika asko…

324
00:23:44,256 --> 00:23:47,759
…Estatu Batuetako "Ameriketako 
Eskola"n ikasiak ziren.

325
00:23:48,126 --> 00:23:49,961
Tortura-teknika hauek
irakatsi ziren:

326
00:23:50,162 --> 00:23:54,366
Bortxaketa, biluztea…

327
00:23:54,766 --> 00:23:59,371
…objektu zorrotzekin torturatzea…

328
00:23:59,504 --> 00:24:04,176
…gorputz-adarrak haustea,
begiak ateratzea, erretzea…

329
00:24:04,643 --> 00:24:08,313
Latinoamerikako erregimen batzuk
giza eskubideak urratzen ari dira.

330
00:24:08,447 --> 00:24:12,617
Hilketa politikoak, tortura, 
deportazioak, atxiloketak…

331
00:24:12,617 --> 00:24:16,254
Leku honetan ikasitako teknikak
erabili izan dira horretarako. 

332
00:24:16,955 --> 00:24:18,890
Arrazoi izango duzu,
beharbada.

333
00:24:18,924 --> 00:24:22,961
Esaten badidazu hemen irakatsitako
trebetasunak aplikatu izan direla…

334
00:24:22,961 --> 00:24:24,663
…ezin dizut hori ukatu.

335
00:24:26,198 --> 00:24:30,569
Soldadu etsai batekin 
tortura erabiltzea…

336
00:24:30,769 --> 00:24:33,505
…abantaila militarren bat lortzeko…

337
00:24:33,705 --> 00:24:36,775
…justifikagarria eta zentzuzkoa
dela iruditzen zait.

338
00:24:37,375 --> 00:24:41,480
Baina harago joanez, 
tortura-teknikak erabiltzea…

339
00:24:41,580 --> 00:24:44,850
…jendea ikaratzeko, 
hori izugarrizko okerra da…

340
00:24:45,217 --> 00:24:47,352
…eta ez da ez etikoa eta ez morala.

341
00:24:48,820 --> 00:24:50,689
Baina Argentinan edo Txilen…

342
00:24:50,755 --> 00:24:54,626
…teknika horiek ez ziren soldadu 
edo terroristekin bakarrik erabili.

343
00:24:54,726 --> 00:24:57,662
Ikasleekin eta sindikalistekin
erabili ziren.

344
00:24:57,696 --> 00:25:01,132
Merkatu librearen alde erregimenak 
zuen politika ekonomikoaren aurka…

345
00:25:01,199 --> 00:25:04,135
…zegoen edonorekin erabili ziren.

346
00:25:15,847 --> 00:25:20,585
1978an, Argentinako Juntak 
Munduko Kopari harrera egin zion. 

347
00:25:22,521 --> 00:25:24,256
Finala estadioan jokatu zen… 

348
00:25:24,256 --> 00:25:27,759
…Argentinako atxilotze-eremu
handienetik 1,5 kilometrora.

349
00:25:27,826 --> 00:25:30,862
Han, milaka preso 
tortura-gelatan sartuta zeuden.

350
00:25:30,896 --> 00:25:33,598
Gola ospatzeko oihuekin…

351
00:25:33,999 --> 00:25:39,838
…bahituen oihuak estaltzen zirela
esatea hori errealitate bat zen.

352
00:25:40,071 --> 00:25:42,307
Sekulako antolamendua!

353
00:25:42,340 --> 00:25:44,843
Milaka eta milaka bandera!

354
00:25:44,910 --> 00:25:48,547
Milaka eta milaka eztarri urratu!

355
00:25:48,547 --> 00:25:53,218
25 milioi argentinar 
kolore bakarraren atzean!

356
00:25:53,385 --> 00:25:55,186
Kolore urdina eta txuria!

357
00:25:55,554 --> 00:25:58,356
Futbola Argentinaren mirari bat da!

358
00:25:58,490 --> 00:26:00,659
Herri zoragarri honena…

359
00:26:00,859 --> 00:26:03,495
…nahiz erasotzen diguten,
hala ere.

360
00:26:03,562 --> 00:26:07,999
Argentinak Txilek baino maila bat
gorago eraman zuen izu-errejimena.

361
00:26:08,233 --> 00:26:11,303
Desagertuen artean, 
ehunka emakume haurdun zeuden.

362
00:26:11,403 --> 00:26:14,839
Erditzen utzi zitzaien
haiek hil aurretik.

363
00:26:15,307 --> 00:26:19,511
Emakume haurdun haiei guztiei…

364
00:26:19,711 --> 00:26:21,813
…umeak edukitzen utzi zieten…

365
00:26:21,980 --> 00:26:25,550
…jaio orduko, 
haiei umeak kentzeko.

366
00:26:25,617 --> 00:26:29,588
Eta hori 500ekin gertatu zen.

367
00:26:29,654 --> 00:26:33,758
Ni naiz 500 horietako bat.

368
00:26:36,061 --> 00:26:40,599
Ume horietako asko militarrekin
lotura zuten familietan hazi ziren.

369
00:26:40,765 --> 00:26:43,335
Ume horiek gogora zekarten 
zer proiektu zeukan Juntak…

370
00:26:43,535 --> 00:26:46,871
…gizarte oso bat berrantolatzeko.

371
00:26:53,478 --> 00:26:55,380
Junta boterean zegoen artean…

372
00:26:55,547 --> 00:26:57,983
…desagertuen ama eta amona
talde bat…

373
00:26:58,183 --> 00:27:00,986
…protestan hasi zen Plaza de Mayon.

374
00:27:05,657 --> 00:27:09,861
Detektibe bihurtu ziren, 
ume desagertuen bila.

375
00:27:11,496 --> 00:27:14,032
Junta erori ondoren, 
haietako batzuk aurkitu zituzten…

376
00:27:14,099 --> 00:27:16,368
…eta beren familiekin 
bat egin zuten.

377
00:27:16,968 --> 00:27:19,170
Noizbehinka, 
aztarnak aurkitu ziren.

378
00:27:19,270 --> 00:27:22,007
Gehienetan,
ez zen ezer aurkitu.

379
00:27:25,644 --> 00:27:30,081
Hilketa, bahiketa eta torturagatik
erruduntzat salatu zuten Videla.

380
00:27:30,148 --> 00:27:34,886
Esango dudan esaldia ez da nirea,
argentinar herri osoarena baizik:

381
00:27:34,953 --> 00:27:37,288
"Epaile jaunok, 
sekula gehiago, ez!"

382
00:27:38,823 --> 00:27:41,793
Bizi osoko espetxe-zigorra
ezarri zioten.

383
00:27:50,502 --> 00:27:54,773
SHOCK-DOTRINA.

384
00:27:54,939 --> 00:27:58,510
Latinoamerikako lehen esperimentuak
arazo ideologiko latzak… 

385
00:27:58,677 --> 00:28:01,613
…sortu zizkien
Friedmani eta bere jarraitzaileei.

386
00:28:01,780 --> 00:28:04,649
Friedmanek hitzemana zuen
politika horiek ez bakarrik…

387
00:28:04,683 --> 00:28:07,052
…eliteak gehiago 
aberastuko zituztela…

388
00:28:07,252 --> 00:28:10,622
…gizarte ahalik eta libreenak ere
sortuko omen zituzten…

389
00:28:10,689 --> 00:28:12,924
…tiraniaren aurkako gerra
baitzen hura…

390
00:28:13,124 --> 00:28:16,127
…eta kapitalismoa eta askatasuna
eskutik helduta joango ziren.

391
00:28:16,261 --> 00:28:18,563
Baina, hemen ikusi dugunez,
1970eko hamarraldian…

392
00:28:18,730 --> 00:28:21,766
…ideia horiek praktikan jarri
zituzten herrialde bakarrak…

393
00:28:21,933 --> 00:28:23,735
…diktadura militarrak izan ziren.

394
00:28:23,935 --> 00:28:26,905
Nixonek erabat bultzatu zituen…

395
00:28:26,905 --> 00:28:29,374
…merkatu libreko politika basati
horiek inposatuz…

396
00:28:29,374 --> 00:28:31,876
…Hegoamerikako diktaduretan.

397
00:28:32,343 --> 00:28:37,315
Baina Estatu Batuetako 
politika ekonomikora etorrita…

398
00:28:37,515 --> 00:28:40,318
…Nixon oso kezkatuta zebilen
berriz hautatua izateko…

399
00:28:40,518 --> 00:28:42,387
…eta hura oso bestelako kontua zen.

400
00:28:42,787 --> 00:28:48,793
Chicagoko Eskola eta
ingelesez mintzo den mundua.

401
00:28:50,462 --> 00:28:53,665
Friedmanek adiskidezko 
harreman handia zuen Nixonekin.

402
00:28:53,832 --> 00:28:56,568
Chicagoko Eskolako 
hainbat lankide eta dizipulu…

403
00:28:56,601 --> 00:28:58,536
…gobernuarentzat lan egiteko
hartu zituzten. 

404
00:29:00,805 --> 00:29:04,042
Donald Rumsfeld zen haietako bat.

405
00:29:07,445 --> 00:29:10,915
Baina 1971n, 
ekonomia beheraldian zegoela…

406
00:29:10,949 --> 00:29:13,418
…Nixonek bizkarra eman zien
Friedmanen ideiei…

407
00:29:13,618 --> 00:29:16,688
…eta soldaten eta prezioen kontrola
inposatu zuen.

408
00:29:16,755 --> 00:29:20,325
Rumsfeldi eman zion ardura hori.

409
00:29:21,626 --> 00:29:25,296
Aspalditik egon naiz soldaten 
eta prezioen kontrolaren aurka.

410
00:29:25,330 --> 00:29:28,900
Horrek gobernuari esku harrarazten 
dio gizabanakoaren askatasunean…

411
00:29:28,933 --> 00:29:31,002
…eta hori onartezina 
iruditzen zait.

412
00:29:32,070 --> 00:29:34,239
Keynestar politika horrek
arrakasta izan zuen.

413
00:29:34,439 --> 00:29:38,243
Eta Nixon bigarren aldiz 
hautatu zuten, gehiengo izugarriz.

414
00:29:38,777 --> 00:29:41,479
Kolpe latza izan zen 
Friedmanentzat.

415
00:29:43,515 --> 00:29:47,852
1979an, Margaret Tatcher Britainia 
Handiko 1. ministro hautatu zuten.

416
00:29:49,087 --> 00:29:52,690
Haren guru intelektuala Friedmanen 
mentore izandako norbait zen:

417
00:29:52,791 --> 00:29:54,993
Friederich von Hayek.

418
00:29:55,293 --> 00:30:01,032
Handik urtebetera, Ronald Reagan 
AEBko lehendakari hautatu zuten.

419
00:30:05,370 --> 00:30:10,542
Friedmanzale amorratuek zuten orain 
bi nazioen gidaritza. 

420
00:30:12,477 --> 00:30:18,082
Margaret Thatcherren programak
4 atal zituen:

421
00:30:18,516 --> 00:30:21,219
Gobernuaren gastua murriztea,
zerga-tasa murriztea…

422
00:30:21,319 --> 00:30:23,855
…gobernuak industrian zeuzkan 
jabetzak eta operazioak gutxitzea… 

423
00:30:23,855 --> 00:30:25,456
…edo industriaren erregulazioa 
gutxitzea…

424
00:30:25,523 --> 00:30:29,494
…eta politika monetario 
moderatu eta egonkor bat izatea…

425
00:30:29,527 --> 00:30:31,329
…inflazioa jaisteko.

426
00:30:31,696 --> 00:30:33,898
Boterean egin zituen 
lehenengo 3 urteetan…

427
00:30:33,998 --> 00:30:38,903
…langabezia bikoiztu egin zen,
eta greba-uhin bat ekarri zuen.

428
00:30:39,003 --> 00:30:43,007
Tatcherren beraren onarpen-tasa
%25era hondoratu zen.

429
00:30:45,777 --> 00:30:48,813
Istiluak egon ziren 
Britainia Handiko hiri nagusietan.

430
00:30:50,315 --> 00:30:53,885
Margaret Tatcherren miresleak 
berak ere zalantzan zeuden.

431
00:30:56,788 --> 00:30:59,891
Tatcherren gobernuaren emaitza 
ekonomikoetan denetik egon da. 

432
00:31:05,763 --> 00:31:08,032
Arnasari eutsita, 
zain daude batzuk…

433
00:31:08,066 --> 00:31:12,170
…ea prentsaren lelorik maiteena
gertatuko den: Erabateko aldaketa. 

434
00:31:12,270 --> 00:31:17,809
Gauza bakarra esango diet horiei:
"Aldatu zuek, nahi baduzue". 

435
00:31:20,311 --> 00:31:23,781
"Andrea"k ez du aldatzeko asmorik.

436
00:31:26,618 --> 00:31:28,553
Friederich von Hayek-ek 
premiaz eskatu zion Thatcherri…

437
00:31:28,553 --> 00:31:32,724
…Pinocheten shock ekonomikoaren 
terapia-politikak kopiatzeko. 

438
00:31:33,424 --> 00:31:34,792
Thatcherrek honela erantzun zion:

439
00:31:34,893 --> 00:31:37,896
"Britainia Handian 
erakunde demokratikoak ditugu…

440
00:31:37,896 --> 00:31:40,031
…eta onarpen-maila handia
lortu behar izaten dugu". 

441
00:31:40,098 --> 00:31:44,636
"Txilen hartutako neurri batzuk
zeharo onartezinak dira". 

442
00:31:47,438 --> 00:31:49,507
Tatcherrek bereganatua zuen
gaitzespen sakonak…

443
00:31:50,808 --> 00:31:52,076
…berriz ere frogatzen zuen…

444
00:31:52,310 --> 00:31:55,947
…merkatu librearen fundamentalismoa
ez zuela gehiengoak nahi…

445
00:31:55,980 --> 00:31:58,850
…jende gehiegiri egiten baitzion 
zuzenean kalte…

446
00:31:58,917 --> 00:32:01,386
…eta beraz ezin zuen 
estatu demokratiko batean iraun…

447
00:32:01,419 --> 00:32:05,290
…gobernatzaileek gobernatuen 
onespena behar izaten baitute…

448
00:32:05,356 --> 00:32:08,092
…diktadura militar batean 
ez bezala.

449
00:32:08,126 --> 00:32:13,031
Tatcher amildegitik atera zen
eta proiektua salbatu zuen…

450
00:32:13,231 --> 00:32:14,599
…krisiari esker. 

451
00:32:14,666 --> 00:32:16,701
Erabateko krisiari, izan ere.

452
00:32:16,834 --> 00:32:18,202
Gerrari.

453
00:32:18,503 --> 00:32:22,040
Hemen bildu gara 
zeren urte askoan lehen aldiz… 

454
00:32:22,240 --> 00:32:26,377
…atzerriko indar batek britainiar
lurraldea inbaditu baitu. 

455
00:32:26,644 --> 00:32:31,349
Gobernuak erabaki du espedizio 
talde handi bat itsasoz bidaltzea…

456
00:32:31,449 --> 00:32:34,385
…prestakuntza guztiak 
egin bezain laster.

457
00:32:34,552 --> 00:32:39,190
"Invincible" gerraontzia
izango da gidaria.

458
00:32:41,592 --> 00:32:44,395
Britainiar gehienek inoiz ez zuten
Falklands izena entzun. 

459
00:32:44,796 --> 00:32:47,398
Baina Argentinak uharte 
multzo txiki hura inbaditu zuenean…

460
00:32:47,498 --> 00:32:49,901
…Atlantiko Hegoaldean,
miliaka kilometrora… 

461
00:32:50,068 --> 00:32:51,803
…Tatcherrek aukera bikaina 
ikusi zuen…

462
00:32:51,803 --> 00:32:54,539
…"Burdinazko Dama" zela frogatzeko.

463
00:33:03,281 --> 00:33:06,484
Gerra 3 hilabete baino gutxiagotan
bukatu zen.

464
00:33:10,054 --> 00:33:12,090
Soldaduak Britainia Handira
itzuli zirenean…

465
00:33:12,190 --> 00:33:15,693
…ospakizun abertzaleen uhin bat
zabaldu zen nazio osoan zehar.

466
00:33:19,731 --> 00:33:24,135
Tatcherrek 1983ko hauteskundeak 
irabazi zituen, gehiengo masiboz.

467
00:33:24,869 --> 00:33:28,172
Shock ekonomikoko terapia 
modu bat ezar zezakeen orain…

468
00:33:28,272 --> 00:33:30,475
…Txilekoa bezalakoa.

469
00:33:35,480 --> 00:33:40,218
Meatzarien sindikatua zen Britainia 
Handiko sindikaturik indartsuena.

470
00:33:41,019 --> 00:33:43,855
Ikatz-Agentzia ikatz-meatzeak
ixten saiatu zenean…

471
00:33:43,955 --> 00:33:47,258
…meatzariek greba egin zuten.

472
00:33:48,259 --> 00:33:50,395
Londresko erdialdeko parte batzuk
geldiarazita daude…

473
00:33:50,428 --> 00:33:53,631
…milaka meatzari 
manifestazioa egiten ari baitira…

474
00:33:53,831 --> 00:33:55,933
…greban dauden meatzarien alde.

475
00:33:56,034 --> 00:33:59,070
Britainiar grebarik luzeena 
eta latzena da hau 1926 ezkero.

476
00:33:59,237 --> 00:34:01,272
Eta garestiena ere bai.

477
00:34:01,506 --> 00:34:04,575
Grebak ia urtebete iraun zuen.

478
00:34:05,576 --> 00:34:08,780
Tatcher baliabide guztiekin 
saiatu zen sindikatua suntsitzen. 

479
00:34:18,122 --> 00:34:21,359
Azkenean, 
meatzariak garaituak izan ziren.

480
00:34:23,528 --> 00:34:25,129
Thachterrek garaipen hori 
erabili zuen…

481
00:34:25,163 --> 00:34:28,699
…Chicagoko Eskolako iraultza
Britainia Handira ekartzeko.

482
00:34:30,134 --> 00:34:35,206
Iragarki distiratsuz pribatizazio 
programa masibo bat bultzatu zen.

483
00:34:35,740 --> 00:34:37,708
Thatcherrek altzairuaren industria
saldu zuen…

484
00:34:38,409 --> 00:34:39,544
…ura…

485
00:34:39,944 --> 00:34:41,212
…elektrizitatea…

486
00:34:41,512 --> 00:34:43,481
…gasa…

487
00:34:43,681 --> 00:34:45,950
…telefonoa…

488
00:34:46,250 --> 00:34:48,219
…hegazkin konpainiak…

489
00:34:48,553 --> 00:34:49,654
…petrolioa.

490
00:34:50,421 --> 00:34:52,723
Etxebizitza babestuak
saldu egin ziren.

491
00:34:52,924 --> 00:34:55,460
Udal zerbitzuak 
eskaintzan jarri ziren.

492
00:34:56,994 --> 00:35:02,200
1986an, finantza eta banku 
zerbitzuak desarautu egin ziren.

493
00:35:04,535 --> 00:35:06,671
Big Banga deitu zitzaion.

494
00:35:07,138 --> 00:35:12,310
Gaur hemen bildu garenok badakigu 
"Big Bang"a hasiera baizik ez dela.

495
00:35:14,946 --> 00:35:17,849
Britainia Handian, Tatcher 
baino lehen, zuzendari exekutiboek…

496
00:35:17,915 --> 00:35:21,018
…langileek baino 10 aldiz gehiago 
irabazten zuten.

497
00:35:21,452 --> 00:35:25,857
2007an, 
100 aldiz gehiago irabazten zuten.

498
00:35:32,463 --> 00:35:35,266
Estatu Batuetan, Reaganen aurretik,
zuzendari exekutiboek…

499
00:35:35,299 --> 00:35:38,436
…langileek baino 43 aldiz gehiago
irabazten zuten.

500
00:35:38,503 --> 00:35:43,474
2005ean, 400 aldiz gehiago
irabazten zuten.

501
00:35:45,143 --> 00:35:48,412
Friedmanek argi onartu zuen 
Thatcher eta Reaganen garrantzia…

502
00:35:48,446 --> 00:35:52,350
…Chicagoko Eskolako politikak 
munduan zabaltzeko zereginean.

503
00:35:54,352 --> 00:35:59,924
Thatcher eta Reagan 
boterean aldi berean egoteak…

504
00:36:00,091 --> 00:36:04,729
…garrantzi izugarria izan zuen 
mundu osoan onartua izan zedin…

505
00:36:04,829 --> 00:36:08,332
…politika ekonomiko-monetarioaren 
ikuspegi desberdin bat.

506
00:36:14,172 --> 00:36:18,109
Luzaroko plan eta itxaropen bat
ari natzaizue deskribatzen:

507
00:36:18,176 --> 00:36:19,977
Askatasunaren eta demokraziaren 
aurrerapena…

508
00:36:20,011 --> 00:36:23,948
…hark botako baitu historiako 
zakarrontzira marxismo-leninismoa.

509
00:36:23,981 --> 00:36:25,917
Hala gertatu zaie 
beste tirania batzuei ere…

510
00:36:25,950 --> 00:36:30,922
…askatasuna itotzen eta herriaren
adierazpena isilarazten baitzuten.

511
00:36:33,124 --> 00:36:35,459
Burdinazko Gortinaz harago.

512
00:36:35,626 --> 00:36:39,430
Badakigu maitagarrien ipuinak
dabiltzala komunismoaren erorikoaz.

513
00:36:39,530 --> 00:36:42,733
Reaganen eta Tatcherren 
mendebaldeak hain oparoa zirudien…

514
00:36:42,767 --> 00:36:47,138
…non bloke komunista ohiko 
jendeak berak eskatu omen zituen…

515
00:36:47,205 --> 00:36:49,373
…merkatu libreko 
politika erradikalak.

516
00:36:49,507 --> 00:36:51,576
Hori sekulako maitagarri-ipuina da.

517
00:36:51,576 --> 00:36:55,813
Egia da komunismo autoritarioaren
azpian bizi zen jendeak…

518
00:36:56,047 --> 00:36:57,848
…demokrazia nahi zuela…

519
00:36:57,915 --> 00:36:59,116
…eta egia da, baita ere…

520
00:36:59,116 --> 00:37:02,386
…jendeak bakeroak eta hanburgesak 
erosteko ahalmena nahi zuela.

521
00:37:02,420 --> 00:37:03,554
Hori egia da.

522
00:37:03,621 --> 00:37:04,956
Baina horrek ez du esan nahi…

523
00:37:04,989 --> 00:37:07,892
…"mendebaldeko kapitalismo basatia"
nahi zutenik…

524
00:37:07,959 --> 00:37:11,229
…oligarka erotuek gidatua 
eta babes sozialik gabea…

525
00:37:11,262 --> 00:37:15,066
…nahiz ekialdeko blokeko herri
askok horretan bukatu zuten…

526
00:37:15,099 --> 00:37:18,402
…eta hori sufritzen ari diren 
gaur egun ere.

527
00:37:19,270 --> 00:37:21,005
Tatcherrek ahalegin guztiak 
egin zituen…

528
00:37:21,005 --> 00:37:23,140
…Britainia Handiko 
meatzarien boterea hausteko.

529
00:37:23,507 --> 00:37:26,043
Baina 1988an, Poloniara joan zen…

530
00:37:26,043 --> 00:37:30,248
…"Solidarnosc" sindikatuko 
meatzariei elkartasuna adieraztera.

531
00:37:32,383 --> 00:37:35,686
Nola ikusten duzu prozesua…

532
00:37:35,686 --> 00:37:39,657
…zatozten tokitik 
joan nahi duzuen tokiraino?

533
00:37:39,857 --> 00:37:41,492
Poloniako grebei esker…

534
00:37:41,492 --> 00:37:46,297
…"Solidarnosc" 1989ko ekaineko 
hauteskundeetara aurkeztu zen.

535
00:37:46,397 --> 00:37:50,635
Horrek manifestazio-uhin bat eragin 
zuen Europako ekialdean zehar.

536
00:37:58,075 --> 00:38:01,345
Iraganean, Sobiet Batasunak
indar militarra erabilia zuen…

537
00:38:01,379 --> 00:38:04,782
…mugimendu demokratikoak 
zanpatzeko.

538
00:38:04,815 --> 00:38:07,718
Baina Sobiet Batasunak 
beste lider mota bat zuen orain:

539
00:38:07,752 --> 00:38:09,120
…Mikhail Gorbatxov…

540
00:38:09,320 --> 00:38:12,490
…eta hark Glasnot eta Perestroika
abian jarri zituen. 

541
00:38:12,623 --> 00:38:14,692
Hirugarren bide bat aipatu zuen.

542
00:38:14,792 --> 00:38:18,496
Eskandinaviar sozialdemokraziarako
trantsizio gradual bat.

543
00:38:18,629 --> 00:38:22,933
Merkatu libreko kapitalismoaren 
eta komunismoaren arteko zerbait.

544
00:38:25,303 --> 00:38:29,573
Gorbatxovek liluratuta zeuzkan 
mendebaldeko politikariak.

545
00:38:33,010 --> 00:38:37,415
Lider kementsua, deliberatua 
eta ausarta da.

546
00:38:38,516 --> 00:38:40,184
Gorbatxov zain egon zen, begira…

547
00:38:40,217 --> 00:38:44,188
…nola erregimen komunista zaharrak
banan-banan erortzen ziren.

548
00:38:53,130 --> 00:38:56,534
Urte bukaeran, Europa zatituaren 
sinbolorik ospetsuena…

549
00:38:56,567 --> 00:38:59,003
…zerraldo erori zen lurrera.

550
00:39:07,044 --> 00:39:09,180
Friedmanentzat 
eta "Chicago Boys"entzat…

551
00:39:09,380 --> 00:39:11,916
…mundu berri bat zabaldu zen.

552
00:39:12,383 --> 00:39:15,619
Sobiet Batasunean, 
Gorbatxovek espero zuen…

553
00:39:15,720 --> 00:39:18,589
…errusiar ekonomia 
gradualki erreformatzea.

554
00:39:19,056 --> 00:39:23,627
1991n Londresera G7ren goi bilerara 
gonbidatu zuten Gorbatxov. 

555
00:39:23,928 --> 00:39:28,366
Laguntza finantzarioa espero zuen
bere erreforma ekonomikorako.

556
00:39:28,432 --> 00:39:32,937
Esan zioten, ordea, shock-terapia 
erradikal bat hartzen ez bazuen…

557
00:39:33,037 --> 00:39:36,307
…ez zuela 
batere laguntzarik izango.

558
00:39:37,641 --> 00:39:40,811
Hurrengo hilean, estatu-kolpe 
saio bat egin zioten bere kontra.

559
00:39:42,012 --> 00:39:44,014
Alderdi Komunistako 
kiderik gogorrenetako batzuek…

560
00:39:44,048 --> 00:39:49,019
…etxean atxilotuta eduki zuten 
Gorbatxov Krimeako opor etxean.

561
00:39:49,587 --> 00:39:53,657
Tankeek "Etxe Zuria" inguratu 
zuten: Errusiako legebiltzarra.

562
00:40:06,404 --> 00:40:09,273
Kaleko istiluen kaosean…

563
00:40:10,474 --> 00:40:13,144
…garbi zegoen 
beren jarrera indartzeko…

564
00:40:13,244 --> 00:40:16,614
…gogorrenek 
indarkeriara jo behar zutela.

565
00:40:16,814 --> 00:40:19,550
Herriaren eta segurtasun indarren
arteko horrelako liskarrik…

566
00:40:19,583 --> 00:40:23,320
…ez zen ikusi Errusiar Iraultzaren
hasierako egunez geroztik.

567
00:40:23,621 --> 00:40:26,424
Gaur goizean goiz, 
hondakin-itsaso baten erditik…

568
00:40:26,624 --> 00:40:30,261
…garbi ageri zen 
kolpea desegiten ari zela. 

569
00:40:30,594 --> 00:40:33,197
Errusiako Legebiltzarraren 
eraikina onik zegoen.

570
00:40:33,230 --> 00:40:35,332
Militarrek ez zuten 
beren jukutria egin.

571
00:40:35,499 --> 00:40:39,870
Barruan, Boris Ieltsin inoiz baino 
indartsuago zegoen.

572
00:40:44,308 --> 00:40:46,944
Hura izan zen Ieltsinen goraldia.

573
00:40:51,282 --> 00:40:54,051
Gorbatxov askatu,
eta Moskura itzuli zen.

574
00:40:54,251 --> 00:40:57,588
Baina asko galdu zuen
bere boteretik. 

575
00:40:59,490 --> 00:41:05,062
Diosal egiten diet errusiar 
herriaren printzipio handiei…

576
00:41:05,095 --> 00:41:08,232
…eta Errusiako lehendakari
Boris Ieltsini.

577
00:41:08,632 --> 00:41:12,236
1991ko abenduan, 
Sobiet Batasuna desegin egin zen.

578
00:41:12,403 --> 00:41:15,039
Shock ikaragarria 
errusiar herriarentzat. 

579
00:41:15,873 --> 00:41:20,511
Ieltsinek zuen orain Errusiaren 
politika ekonomikoaren gidaritza. 

580
00:41:21,679 --> 00:41:23,414
Merkatu librea 
Errusiara iritsi zen.

581
00:41:25,316 --> 00:41:26,917
Kaosa izan zen.

582
00:41:29,520 --> 00:41:32,389
Errusiak Chicagoko Eskolaren 
politikak bereganatu izanak…

583
00:41:32,423 --> 00:41:36,126
…mugarri bat ipini zuen 
merkatu librearen gurutzadan.

584
00:41:36,393 --> 00:41:39,864
Dena shocka izan zen,
terapiarik gabe.

585
00:41:43,567 --> 00:41:47,505
SHOCK-DOTRINA.

586
00:41:49,440 --> 00:41:52,243
Kapitalismo herrikoia bultzatzeko
ahaleginak gorabehera…

587
00:41:52,309 --> 00:41:57,948
…oso negoziogizon gutxik 
bildu zituzten dirutza handiak.

588
00:41:59,650 --> 00:42:04,421
Estatuko industriak 
prezio merke-merkean saldu ziren.

589
00:42:06,390 --> 00:42:09,059
Errusiar prentsak honela izendatu 
zituen Ieltsinen aholkulariak:

590
00:42:09,126 --> 00:42:11,595
"Chicago Boys". 

591
00:42:16,667 --> 00:42:20,004
Ieltsinen shock-terapiak 
ondorio hau ekarri zuen 1992an:

592
00:42:20,104 --> 00:42:25,009
Errusiarren batez bestekoak 1991n 
baino %40 gutxiago kontsumitzea.

593
00:42:26,944 --> 00:42:29,580
Errusiarren herena pobrezia-muga
azpira erori zen.

594
00:42:29,780 --> 00:42:33,384
Eta hainbat hilabetez
soldatak ez ziren ordaindu.

595
00:42:33,817 --> 00:42:37,488
Aditu batek gaur iragarri duenez,
140 milioi errusiar…

596
00:42:37,621 --> 00:42:39,890
…pobrezia-muga azpian 
biziko dira.

597
00:42:41,025 --> 00:42:45,095
Ustelkeria nonahira hedatu zen.
Krimen antolatuak gora egin zuen.

598
00:42:45,596 --> 00:42:47,731
Mosku Mendebalde Basati berria
bihurtu zen.

599
00:43:10,187 --> 00:43:12,222
Errusiar gehienek 
kontra egin zioten… 

600
00:43:12,256 --> 00:43:14,725
…"Chicago Boys"ek Errusiarentzat 
zuten ikuspegi erradikalari.

601
00:43:15,759 --> 00:43:19,863
1993ko martxoan, parlamentuak zirt
edo zarteko erabakia hartu zuen. 

602
00:43:20,998 --> 00:43:24,868
Ieltsini emandako botere bereziak
baliogabetzea hautatu zuen.

603
00:43:28,172 --> 00:43:31,375
Ieltsinek larrialdi egoera 
deklaratu zuen.

604
00:43:35,346 --> 00:43:39,650
Epaitegi Konstituzionalak 
erabaki zuen hori ilegala zela.

605
00:43:44,655 --> 00:43:48,692
Irailaren 21ean, Ieltsinek
"Pinotxet aukera" hartu zuen…

606
00:43:48,692 --> 00:43:51,295
…eta legebiltzarra desegin zuen.

607
00:43:51,495 --> 00:43:56,734
Gaurdanik, funtzio legegile eta 
administratiborik gabe utziko dut…

608
00:43:56,834 --> 00:44:01,605
…Errusiar Federazioko 
legebiltzarra.

609
00:44:02,439 --> 00:44:05,542
Mendebaldeak men egin zion 
Ieltsini. 

610
00:44:06,443 --> 00:44:09,880
Gure ustez, Boris Ieltsin da…

611
00:44:11,115 --> 00:44:14,151
…Errusiaren demokraziarako
itxaropenik handiena.

612
00:44:15,019 --> 00:44:18,389
Handik bi egunera, Ieltsin kargutik 
bota nahi izan zuen parlamentuak.

613
00:44:18,389 --> 00:44:20,958
Botazioaren emaitza: 
632 alde, 2 kontra.

614
00:44:23,994 --> 00:44:27,698
Etxe Zuritik kanpo, milaka lagun 
bildu ziren parlamentuaren alde…

615
00:44:27,731 --> 00:44:31,735
…eta telebistaraino joan ziren 
manifestazioan.

616
00:44:44,748 --> 00:44:47,818
Parlamentuaren aldekoak 
irabazten ari zirela zirudien.

617
00:44:49,720 --> 00:44:53,357
Ieltsin Moskura joan zen
bere opor-etxetik.

618
00:44:55,426 --> 00:44:58,295
Gau hartan
100 manifestari hil zituzten…

619
00:44:58,362 --> 00:45:01,865
…Ieltsinen indarrek
kontraerasoa jo ondoren.

620
00:45:19,616 --> 00:45:23,487
Urriaren 4an, Etxe Zuria zanpatzeko 
agindu zien soldaduei…

621
00:45:23,587 --> 00:45:27,324
…eta 2 urte lehenago berak 
defendatutako eraikina bonbardatu.

622
00:46:03,794 --> 00:46:07,097
Warren Christopher, AEBko 
Estatu Idazkariak hau esan zuen:

623
00:46:07,264 --> 00:46:10,801
"AEBk ez dute erraz jasaten
legebiltzarrak desegitea…

624
00:46:11,068 --> 00:46:13,604
…baina ez ohiko garaiak 
dira hauek".

625
00:46:19,977 --> 00:46:22,780
Ieltsinek botere absolutua zuen 
orain.

626
00:46:22,846 --> 00:46:24,982
"Chicago Boys"en aholkuekin…

627
00:46:25,015 --> 00:46:27,785
…lagunentzako kapitalismo 
modu batez gobernatu zuen.

628
00:46:30,087 --> 00:46:32,556
Are gehiago, 
estatu-industriak saldu zituen…

629
00:46:32,556 --> 00:46:34,992
…eta enpresaburu milionarioen
klase berri bat sortu zuen…

630
00:46:35,025 --> 00:46:38,529
…izugarrizko eragin politikoa 
zuena: Oligarkak.

631
00:46:41,799 --> 00:46:45,936
1998an, Errusiako baserrien %80
bankarrotan zeuden…

632
00:46:46,003 --> 00:46:49,306
…eta 70.000 estatu-fabrika 
itxi ziren.

633
00:46:52,643 --> 00:46:57,848
Pobrezian bizi zen jende kopurua 
72 milioitan gehitu zen 8 urtetan.

634
00:46:58,348 --> 00:47:00,551
Bitartean, 
Moskuko multimilionario kopurua… 

635
00:47:00,584 --> 00:47:05,155
…munduko beste edozein hirikoa 
baino handiagoa zen.

636
00:47:05,556 --> 00:47:08,892
Etsai berri bat.

637
00:47:12,596 --> 00:47:15,199
Arratsalde on.
Eskerrik asko etortzeagatik.

638
00:47:16,233 --> 00:47:19,503
Ohore handiz iragartzen dizuet
Donald Rumsfeld izendatu dudala…

639
00:47:19,536 --> 00:47:20,771
…defentsa-idazkari.

640
00:47:20,938 --> 00:47:23,140
Irrikatzen nago gure herria 
berriz zerbitzatzeko.

641
00:47:23,307 --> 00:47:26,977
Rumsfeld defentsa-idazkaria 
izana zen Gerald Forden gobernuan.

642
00:47:27,311 --> 00:47:30,747
Orduan Sobiet Batasuna zen, ustez,
etsai beldurgarria. 

643
00:47:30,914 --> 00:47:33,150
Ez naiz ziur esaten ari 
errusiarrak badatozela.

644
00:47:33,150 --> 00:47:34,484
Esaten ari naiz 
baldintzak hemen daudela. 

645
00:47:34,518 --> 00:47:36,353
Ez naiz esaten ari 
errusiarrak 3 metro luze direnik.

646
00:47:36,353 --> 00:47:38,755
Esaten ari naiz 1,6 metro luze 
zirela eta orain 1,7 m. direla…

647
00:47:38,856 --> 00:47:39,623
…eta hazten ari direla.

648
00:47:40,157 --> 00:47:42,860
Orain etsai berri bat zegoen,
etxetik gertuago.

649
00:47:42,893 --> 00:47:44,862
2001eko irailaren 10ean…

650
00:47:45,329 --> 00:47:47,631
…Rumsfeldek hitzaldi bat egin zuen
bere asmoak adierazteko:

651
00:47:47,631 --> 00:47:50,467
Estatu Batuetako armadaren 
zati handi bat pribatizatzea.

652
00:47:50,500 --> 00:47:52,803
Milton Friedman 
harro egongo zatekeen. 

653
00:47:53,203 --> 00:47:56,940
Hau zioen: "Kontua da gaurko 
etsai hori mehatxu bat dela berez…

654
00:47:56,974 --> 00:48:00,644
…mehatxu handi bat 
Estatu Batuen segurtasunerako".

655
00:48:00,978 --> 00:48:04,681
"Etsai hori plangintza zentraleko 
azken gotorlekua da munduan".

656
00:48:04,948 --> 00:48:07,684
"5 urteko planen bitartez 
gobernatzen du". 

657
00:48:07,918 --> 00:48:11,455
"Beharbada, etsai horri Sobiet 
Batasun ohiaren kutsua dario".

658
00:48:11,521 --> 00:48:13,190
"Baina etsai hura joan zen".

659
00:48:13,257 --> 00:48:15,492
"Etsai hau 
etxetik gertuago daukagu".

660
00:48:15,626 --> 00:48:17,761
"Pentagonoko burokrazia da".

661
00:48:17,895 --> 00:48:21,732
"Gaur, gerra deklaratzen diogu
burokraziari".

662
00:48:22,599 --> 00:48:25,535
Biharamunean, 
American Airlines 77 hegazkinak…

663
00:48:25,569 --> 00:48:29,539
…Pentagonoa jo zuen,
eta 184 lagun hil ziren.

664
00:48:35,245 --> 00:48:38,382
Irailaren 11ko shocka.

665
00:48:57,000 --> 00:49:00,470
Pentsa ezazue erasoen ondorengo
sentimendu horietan. 

666
00:49:00,771 --> 00:49:04,141
Nor dira horiek?
Nondik datoz?

667
00:49:04,141 --> 00:49:05,943
Zergatik gorroto digute?

668
00:49:06,143 --> 00:49:09,546
Narrazio kolektiboak
erabateko galera izan zuen.

669
00:49:09,746 --> 00:49:13,784
Ez ginen bizi uste genuen munduan.

670
00:49:14,151 --> 00:49:17,020
Eta entzuten genien 
gure lider politikoei esaten…

671
00:49:17,220 --> 00:49:22,592
…erasoen aurretik ulertu uste 
genuen guztia ezin zela aplikatu.

672
00:49:22,793 --> 00:49:25,996
Esaldi berri bat sortu zen:
"911 aurreko pentsamendua".

673
00:49:26,463 --> 00:49:28,332
Eta une hartan zer gertatuko eta…

674
00:49:28,365 --> 00:49:32,636
…historia berriak 
bat-batean magikoki agertu zirela.

675
00:49:32,669 --> 00:49:34,972
Alegia, "zibilizazioen arteko 
talkan" geundela…

676
00:49:34,972 --> 00:49:36,974
…hura zela bat-batean 
gu bizi ginen mundua…

677
00:49:37,607 --> 00:49:39,543
…"gaizkiaren ardatz bat" bazegoela…

678
00:49:39,576 --> 00:49:42,346
…eta gerran geundela
terrorismoaren kontra.

679
00:49:43,547 --> 00:49:45,582
Gerra abstraktu eta garaiezin hark…

680
00:49:45,649 --> 00:49:47,718
…ondorio ekonomiko latzak
izan zituen.

681
00:49:48,418 --> 00:49:52,990
2001 aurretik, Nazio Segurtasuna 
ia ez zen industria. 

682
00:49:53,123 --> 00:49:56,860
Hollywood eta musikaren industria 
elkartuta baino handiagoa da gaur.

683
00:49:57,894 --> 00:50:01,665
2001eko irailaren 11tik 2006 arte…

684
00:50:01,732 --> 00:50:06,069
…Nazio Segurtasuneko departamentuak
130.000 milioi dolar banatu ditu…

685
00:50:06,103 --> 00:50:08,438
…kontratista pribatuen artean.

686
00:50:10,574 --> 00:50:13,310
Hau da 
hondamenaren kapitalismo konplexua.

687
00:50:13,510 --> 00:50:16,313
Ikaraz eraikitako ekonomia berria.

688
00:50:17,514 --> 00:50:20,417
Izugarrizko borroka izango da…

689
00:50:21,184 --> 00:50:23,020
…ongiaren eta gaizkiaren artean.

690
00:50:23,353 --> 00:50:26,957
Terrorismoaren aurkako gerra.
1. zatia.

691
00:50:27,190 --> 00:50:29,526
Terrorismoaren aurkako
defentsarik onena…

692
00:50:29,793 --> 00:50:33,063
…terrorismoaren aurkako 
ofentsiba global bat da.

693
00:50:33,196 --> 00:50:35,565
Hura nonahi ere dagoela.

694
00:50:37,200 --> 00:50:41,038
Gerra horren lehenengo fasea 
Afganistan bonbardatzea izan zen.

695
00:50:46,843 --> 00:50:50,313
Talibanen gobernua
berehala erorarazi zuten.

696
00:50:52,416 --> 00:50:55,419
Gerraren ondorioak
korapilatsuagoak izan ziren.

697
00:50:55,485 --> 00:50:58,055
Terrorismoaren aurkako gure borroka
Afganistanen hasi zen…

698
00:50:58,855 --> 00:51:00,924
…baina ez da han bukatuko.

699
00:51:03,160 --> 00:51:08,365
Haien bitartez informazioa lortzeko
atxilotu bila gabiltza gehienbat.

700
00:51:18,241 --> 00:51:22,079
Estatu Batuetako armadak lehen 
aldiz Guantanamon erabili zituen…

701
00:51:22,112 --> 00:51:26,249
…esplizituki eta publikoki 
KUBARK eskuliburuko teknikak…

702
00:51:26,349 --> 00:51:28,418
…Etxe Zuriaren 
baimen ofizialarekin…

703
00:51:28,418 --> 00:51:31,388
…eta telebistaz mundu osora emana.

704
00:51:32,823 --> 00:51:36,093
Presoa bakartu egin behar da,
fisikoki eta psikologikoki…

705
00:51:36,093 --> 00:51:39,429
…hura atxilotutako 
unetik beretik.

706
00:51:39,629 --> 00:51:43,567
Orientaziorik ezak erresistentzia 
ahalmena gutxitzen du.

707
00:51:44,668 --> 00:51:48,271
Atxilotuek isilik egon behar dute
une oroz.

708
00:51:48,305 --> 00:51:51,508
Ez zaie inoiz utzi behar 
elkarrekin hitz egiten.

709
00:51:53,343 --> 00:51:57,514
Atxilotuetako 3 Asif Iqbal, Rhuhel 
Ahmed eta Shafiq Rasul ziren…

710
00:51:57,547 --> 00:51:59,916
…hirurak Tiptongoak; 
ingelesak, alegia. 

711
00:52:01,118 --> 00:52:03,353
Bi urtetik gora igaro zituzten 
Guantanamon…

712
00:52:03,420 --> 00:52:06,056
……kargurik gabe askatuak 
izan baino lehen.

713
00:52:07,457 --> 00:52:11,761
Ezin zen inorekin hitz egin, ezin 
zen ezer egin, ezin zen zutik egon.

714
00:52:11,761 --> 00:52:15,699
Han eserita, pentsatu baizik 
ez duzu egiten denbora guztian.

715
00:52:15,699 --> 00:52:17,767
"Zer arraio gertatzen da?
Non arraio nago?"

716
00:52:18,168 --> 00:52:20,504
"Hemen geratuko ote gara 
bizitza osoan?"

717
00:52:20,604 --> 00:52:24,808
"Itzuliko ote gara inoiz etxera?
Berriz ikusiko al ditugu ahaideak?"

718
00:52:26,209 --> 00:52:30,447
Guantanamoko badiako 
779 presoen artean…

719
00:52:30,614 --> 00:52:34,885
…3 bakarrik kondenatu zituzten
delituren batengatik.

720
00:52:40,524 --> 00:52:43,326
Gauza bat badakit ziur:
horiek gaiztoak dira.

721
00:52:43,460 --> 00:52:47,097
Mezu hori mundu osoarentzat zen,
eta mezu garbia zen.

722
00:52:47,164 --> 00:52:50,767
Horra zer gertatuko zaizun
traba egiten badiguzu.

723
00:52:51,034 --> 00:52:54,571
Terrorismoaren aurkako gerra.
2. zatia.

724
00:52:54,804 --> 00:52:57,374
Terrorismoaren aurkako gerra ez da
gizon baten aurkakoa…

725
00:52:57,407 --> 00:52:59,876
…eta ezta ere herrialde baten 
aurkakoa.

726
00:53:00,043 --> 00:53:03,446
Hamaika justifikazio eman zen
Irak inbaditzeko.

727
00:53:03,813 --> 00:53:06,349
Baina Estatu Batuek benetan 
eraso nahi bazioten estatu bati…

728
00:53:06,349 --> 00:53:09,019
…Al-Quaedako buruzagiak 
ustez ezkutatuta zeuzkalako…

729
00:53:09,019 --> 00:53:10,620
…eta arma nuklearrak zeuzkalako…

730
00:53:10,654 --> 00:53:13,456
…eta teknologia nuklearra beste 
herri batzuei saltzen zielako…

731
00:53:13,590 --> 00:53:16,459
…orduan, Pakistanek behar zuen izan
aukera garbia.

732
00:53:16,960 --> 00:53:19,229
Lotura estuak zituen talibanekin…

733
00:53:19,296 --> 00:53:22,265
…eta diktadore militar batek
gobernatzen zuen.

734
00:53:22,666 --> 00:53:25,402
Horren ordez, George Bushek 
Irak aukeratu zuen jomugatzat.

735
00:53:26,102 --> 00:53:30,407
Munduko hirugarren petrolio
erreserba handiena zuen herrialdea.

736
00:53:34,077 --> 00:53:37,547
Gerra masa-tortura gisa.

737
00:53:37,614 --> 00:53:39,783
Defentsa-departamentuaren 
gerra-plana ez da…

738
00:53:39,849 --> 00:53:41,618
…Golkoko aurreko Gerrakoa 
bezalakoa.

739
00:53:41,618 --> 00:53:44,955
Panamako 1989ko inbasioaren 
antz handiagoa du.

740
00:53:45,055 --> 00:53:48,625
CBS News-ek jakin duenez, "A eguna"
deritzon egunean hasiko omen da.

741
00:53:48,758 --> 00:53:50,527
"A"k "aireko erasoak" esan nahi du.

742
00:53:50,560 --> 00:53:52,095
Aire erasoak 
hain suntsitzaileak izango dira…

743
00:53:52,295 --> 00:53:55,665
…non Sadamen soldaduek ez baitute
borrokatzeko gogorik izango.

744
00:53:55,865 --> 00:53:59,536
Sekulako zaparrada eragin nahi dute
hala sor dezan, hitzez hitz:

745
00:53:59,536 --> 00:54:01,238
"Shocka eta izua".

746
00:54:02,005 --> 00:54:05,242
Pentagonoak bere gerra-planari 
eusten badio, martxoko egun batez…

747
00:54:05,242 --> 00:54:09,112
…Aireko armadak eta itsas armadak
300 edo 400 misil jaurtiko dituzte…

748
00:54:09,145 --> 00:54:10,814
…Irakeko jomugen aurka.

749
00:54:10,880 --> 00:54:15,018
Golkoko lehen Gerrako 40 egunetan
jaurti zirenak baino gehiago.

750
00:54:15,018 --> 00:54:18,154
Neurrigabetasun hori 
ez da ordu arte inoiz ikusi…

751
00:54:18,255 --> 00:54:20,190
…ez da ordu arte inoiz begietaratu.

752
00:54:20,390 --> 00:54:23,693
Halla Ullman da "Shocka eta izua"
kontzeptuaren egileetako bat.

753
00:54:23,760 --> 00:54:27,464
"Gidatutako arma zehatz" pila 
erabiltzean datza kontzeptu hori.

754
00:54:27,497 --> 00:54:31,968
Hiroshimako arma nuklearren antzeko
aldi bereko efektua lortzen du. 

755
00:54:32,002 --> 00:54:35,171
Ez dira egunak edo asteak behar,
minutu bat baizik.

756
00:54:43,813 --> 00:54:45,415
Hiria ere suntsitzen duzu.

757
00:54:45,448 --> 00:54:47,984
Alegia, elektrizitaterik eta urik 
gabe uzten dituzu.

758
00:54:48,184 --> 00:54:51,554
Eta haiek desegiteko kanpaina 
errukigabe hori hasten duzu…

759
00:54:51,588 --> 00:54:53,590
…eta 2, 3, 4, 5 egunetan…

760
00:54:53,590 --> 00:54:57,460
…fisikoki, emozionalki 
eta psikologikoki jota daude.

761
00:54:58,194 --> 00:55:03,533
Bart gauean, Bagdadeko erdialdeak
infernua munduan zirudien.

762
00:55:07,003 --> 00:55:09,039
Lehen bonbardaketa-uhinean…

763
00:55:09,139 --> 00:55:12,475
…Bagdadeko herritarrek 
"zentzumenen gabezia" jasan zuten…

764
00:55:12,475 --> 00:55:15,545
…KUBARK eskuliburuan deskribatua.

765
00:55:18,648 --> 00:55:21,518
Sadam Hussein erori ondorengo
kaosean…

766
00:55:21,785 --> 00:55:24,087
…Estatu Batuek ez zuten askorik 
egin harrapakeria geldiarazteko.

767
00:55:24,587 --> 00:55:26,890
Estatu Batuetako funtzionario 
batzuen ustez… 

768
00:55:26,890 --> 00:55:30,593
…horrela abantaila hartzen zuten
Irakeko estatua desegiten.

769
00:55:32,095 --> 00:55:35,498
John Agresto, goi mailako hezkuntza
berregitearen arduradunak zioenez:

770
00:55:35,799 --> 00:55:41,771
…eskolak harrapakatu izana 
"hutsetik abiatzeko aukera" zen.

771
00:55:42,105 --> 00:55:44,074
Izan ere, zigorrak ezarri aurretik…

772
00:55:44,174 --> 00:55:46,876
…Irakek inguru haietako 
hezkuntza sistemarik onena zuen.

773
00:55:47,077 --> 00:55:50,013
Irakiarren %89 ikasiak ziren.

774
00:55:50,213 --> 00:55:54,150
Mexiko Berrian, aldiz, 
hura baita Agrestoren jaioterria…

775
00:55:54,351 --> 00:55:58,621
…biztanleen %46 
analfabeto funtzionalak ziren.

776
00:55:59,189 --> 00:56:03,259
SHOCK-DOTRINA.

777
00:56:03,360 --> 00:56:06,830
Irakek 3 shock modu desberdin 
izan zituen.

778
00:56:07,130 --> 00:56:11,368
Hirurak elkarrekin zebiltzan 
eta elkar indartzen zuten.

779
00:56:11,468 --> 00:56:13,837
Gerraren shocka, alde batetik…

780
00:56:14,037 --> 00:56:18,141
…eta haren ondoren, berehala,
shock ekonomikoaren dotrina…

781
00:56:18,174 --> 00:56:20,110
…Paul Bremerren 
agindupean inposatua.

782
00:56:20,110 --> 00:56:27,250
Shock ekonomiko azkar horren 
kontrako erresistentzia hazi zenez…

783
00:56:27,250 --> 00:56:31,087
…bortxazko shocka ezarri zuten,
tortura eta guzti.

784
00:56:31,187 --> 00:56:32,489
Hiru shock mota desberdin.

785
00:56:32,789 --> 00:56:36,393
Shock ekonomikoa.

786
00:56:39,396 --> 00:56:40,930
2003ko maiatzean…

787
00:56:41,131 --> 00:56:44,434
…Paul Bremer izendatu zuten 
Estatu Batuen mandataria Iraken.

788
00:56:44,534 --> 00:56:46,569
Iritsi eta handik bi hilabetera…

789
00:56:46,603 --> 00:56:49,439
"Negozioetarako irekia" 
izendatu zuen Irak. 

790
00:56:49,506 --> 00:56:53,176
Gure ustez, 
koalizioak botere handiak ditu…

791
00:56:53,209 --> 00:56:56,346
…Irakeko ekonomiaren norabidea
erabakitzeko.

792
00:56:57,013 --> 00:56:58,715
Bremerrek gutxi zekien Irakez…

793
00:56:58,915 --> 00:57:01,918
…baina aditua zen 
hondamenaren kapitalismoan.

794
00:57:02,118 --> 00:57:04,754
"Krisiaren Aholkularitza Praktikoa"
izeneko enpresa sortu zuen…

795
00:57:04,954 --> 00:57:07,824
…nazioaren segurtasunerako enpresen 
goraldia hasi zenean.

796
00:57:08,525 --> 00:57:12,662
Gaurkoa oso egun garrantzitsua da
Bagdaden.

797
00:57:13,129 --> 00:57:14,998
Lehenengo lau hilabeteetan
Bremer…

798
00:57:15,031 --> 00:57:18,334
…Chicagoko Eskolako lege klasikoak
onartzen aritu zen.

799
00:57:19,002 --> 00:57:20,870
Rumsfeldek honela deskribatu zuen 
Irak:

800
00:57:20,904 --> 00:57:24,474
Irakek ditu mundu libreko 
zerga eta inbertsio legerik… 

801
00:57:24,474 --> 00:57:26,810
…argienak eta erakargarrienak.

802
00:57:28,278 --> 00:57:29,913
Bremerren aurreneko zereginetako 
bat… 

803
00:57:29,913 --> 00:57:33,149
…500.000 estatuko langile 
kalera botatzea izan zen.

804
00:57:33,483 --> 00:57:35,985
Ba'ath alderdiaren aurkako ekintza
izan zen, aldez…

805
00:57:36,119 --> 00:57:40,557
…gobernuak indargabetzea ere
Friedmani zor baitzitzaion.

806
00:57:41,825 --> 00:57:43,960
Irak berreraikitzeko dirua
agindu zen. 

807
00:57:44,160 --> 00:57:47,564
Afganistan eta Iraken etorkizunean 
egingo dugun inbertsioa…

808
00:57:47,764 --> 00:57:51,668
…era horretako gure betebeharrik 
handiena da Marshall Planaz gero.

809
00:57:52,502 --> 00:57:55,472
Baina, izan ere, 
guztiz kontrakoa gertatu zen.

810
00:57:56,005 --> 00:57:59,476
Marshall Plana Europako industriak
indartzeko helburuz egin bazen…

811
00:57:59,542 --> 00:58:03,346
…Estatu Batuek Iraken sartutako 
dirua beren enpresetan gastatu zen.

812
00:58:03,480 --> 00:58:05,482
Lana irakiarrei iritsi bazitzaien…

813
00:58:05,648 --> 00:58:09,519
…azpikontratuen mailarik beherenean 
iritsi zitzaien.

814
00:58:10,954 --> 00:58:14,924
"Creative Associates"ek 100 milioi 
dolarreko kontratua eskuratu zuen…

815
00:58:15,124 --> 00:58:20,096
…hezkuntza sistemako curriculuma 
eta testuliburuak egiteko.

816
00:58:20,730 --> 00:58:23,600
"Bearing Point" kudeatze 
eta teknologia aholkularitzari…

817
00:58:23,800 --> 00:58:27,303
…240 milioi dolarreko kontratuak
eman zitzaizkion…

818
00:58:27,504 --> 00:58:31,007
…merkatuak gidatutako sistema bat
Iraken sortzeko.

819
00:58:31,107 --> 00:58:32,942
Ipar Carolinako 
"Research Triangle Institute"k…

820
00:58:32,976 --> 00:58:36,546
…466 milioi dolarreko kontratuak
eskuratu zituen…

821
00:58:36,713 --> 00:58:40,016
…Irakera demokrazia nola ekarri
aholkatzeko.

822
00:58:40,617 --> 00:58:43,219
Eta "Halliburton"i 20.000 milioi 
dolar eman zitzaizkion…

823
00:58:43,219 --> 00:58:45,555
…Irakeko kontratuen 
kostu gehi etekin gisa. 

824
00:58:47,056 --> 00:58:52,228
"Parsons"ek 186 milioi dolar lortu 
zituen 142 klinika eraikitzeko.

825
00:58:52,795 --> 00:58:54,731
6 baizik ez zituzten erabat bukatu.

826
00:58:55,865 --> 00:58:59,202
Elektrizitate eta ur instalazio 
oinarrizkoak ia ez ziren hobetu…

827
00:58:59,202 --> 00:59:02,572
…lehenengo 4 urteetan milaka milioi 
dolar gastatu ziren arren. 

828
00:59:02,739 --> 00:59:05,241
Arrakasta izango dugu hemen.
Eta guk arrakasta izatea…

829
00:59:05,275 --> 00:59:09,045
…gauza garrantzitsua izango da, 
ez soilik 25 milioi irakiarrentzat…

830
00:59:09,078 --> 00:59:13,049
…baita Mendebaldeak eskualde osoan 
dituen interesen mesedetan ere. 

831
00:59:13,783 --> 00:59:16,386
Irakeko diru berria ere
atzerrian inprimatu zen.

832
00:59:16,486 --> 00:59:21,157
Billete horien eredu batzuk
erakutsiko dizkizuet.

833
00:59:22,458 --> 00:59:25,194
Estatu Batuek kontratista pribatuei 
ere ordaindu zien…

834
00:59:25,228 --> 00:59:28,398
…kontratuak lortutako 
kontratista pribatuak ikuskatzeko.

835
00:59:31,000 --> 00:59:33,269
Lana nahi dugu!

836
00:59:34,070 --> 00:59:36,205
Ni Bagdaden nengoen 2004an…

837
00:59:36,406 --> 00:59:39,676
…eta garai hartan hasi ziren 
Bagdaden bonbak lehertzen.

838
00:59:39,709 --> 00:59:43,313
Heldu nintzen gauean, bonba bat 
lehertu zen hoteletik oso gertu.

839
00:59:44,614 --> 00:59:47,617
Baina orduan gauza batek 
zirrara handia egin zidan.

840
00:59:47,717 --> 00:59:50,787
Alegia, indarkeria eta kaosa
nagusitu baziren ere…

841
00:59:50,787 --> 00:59:53,723
…biharamunean irakiarrak kalean 
zeuden, protestaka.

842
00:59:53,923 --> 00:59:56,626
19 hildako eta 100 zauritu Najafen.

843
00:59:57,093 --> 01:00:00,263
Eta une hartan irakiarrak 
hauteskundeak eskatzen ari ziren.

844
01:00:00,396 --> 01:00:02,432
Eskubide osoa baitzuten…

845
01:00:02,432 --> 01:00:05,602
…Sadamen ondoko aroak 
nolakoa izan behar zuen esateko.

846
01:00:05,702 --> 01:00:08,705
Okupazioaren lehenengo egunetan
protestak baketsuak izan ziren.

847
01:00:08,738 --> 01:00:12,108
Baina denbora igaro ahala, 
protestek ondoriorik ez zutenez…

848
01:00:12,141 --> 01:00:16,012
…gero eta irakiar gehiagok 
jo zuen erresistentzia armatura.

849
01:00:21,084 --> 01:00:24,520
Indarkeriak kontrola galdu zuen.

850
01:00:40,436 --> 01:00:42,772
30 urte lehenago Hegoamerikan 
bezala…

851
01:00:42,905 --> 01:00:46,509
…kaleetan gorpuak agertzen hasi
ziren, besteentzako abisu moduan.

852
01:00:47,744 --> 01:00:50,647
Horiek ziren irakiar "desagertuak".

853
01:00:57,787 --> 01:01:02,225
Neurri izugarri erasokorrak 
hartu ziren oposizioa ezeztatzeko.

854
01:01:04,661 --> 01:01:08,398
Bortxazko shocka.

855
01:01:13,970 --> 01:01:16,739
Okupazioaren lehenengo hiru urte 
eta erdietan…

856
01:01:16,773 --> 01:01:20,009
…65.000 irakiar atxilotu zituzten.

857
01:01:20,443 --> 01:01:24,213
2007ko udaberrian, 
19.000k preso segitzen zuten.

858
01:01:27,817 --> 01:01:30,486
Espetxean presoak galdekatzeko
erabili ziren teknikek…

859
01:01:30,520 --> 01:01:33,423
…CIAk landutakoetan zuten oinarria…

860
01:01:33,489 --> 01:01:37,694
…Ewan Cameronek 50eko hamarraldian
egindako esperimentuen ondorioz.

861
01:01:46,536 --> 01:01:48,037
Gurutze Gorriaren arabera…

862
01:01:48,237 --> 01:01:50,273
…Estatu Batuen armadako ofizial
batzuek onartu zutenez…

863
01:01:50,306 --> 01:01:55,745
…Irakeko atxiloketen %70 eta %90 
hutsegiteak ziren.

864
01:02:00,983 --> 01:02:04,620
Irakeko kaosak 
shock-terapiaren porrota dirudi.

865
01:02:05,188 --> 01:02:09,025
Baina hondamenaren kapitalismoak
koska bat estutu zuen Iraken. 

866
01:02:12,061 --> 01:02:16,099
Orain hondamenak berak irabaziak
ateratzeko aukera ematen zuen.

867
01:02:25,608 --> 01:02:28,911
Gerratik etekina atereaz.

868
01:02:31,981 --> 01:02:36,452
Estatu Batuen gastu militarra
ia bikoiztu egin da 2001etik.

869
01:02:37,220 --> 01:02:40,056
700.000 milioi inguru urtean.

870
01:02:43,659 --> 01:02:48,231
Eisenhower lehendakaria ez zen 
batere liberala, baina 1961ean…

871
01:02:48,431 --> 01:02:51,701
…abisatua zuen jadanik 
militar boteretsuegien arriskuaz.

872
01:02:51,834 --> 01:02:56,706
Botere militar izugarri bat eta
arma-industria handi bat elkartzea…

873
01:02:56,773 --> 01:02:59,776
…berria da 
Estatu Batuen esperientzian…

874
01:02:59,909 --> 01:03:03,813
…eta erne egon behar dugu
nahi ez dugun eraginik ez hartzeko…

875
01:03:03,913 --> 01:03:05,414
…nahita edo nahigabe…

876
01:03:05,615 --> 01:03:08,951
…konplexu militar 
eta industrialaren aldetik.

877
01:03:09,018 --> 01:03:11,587
Inoiz ez diogu utzi behar 
konbinazio horren indar handiari…

878
01:03:11,621 --> 01:03:14,357
…gure askatasunak edo gure prozesu 
demokratikoak arriskuan jartzen.

879
01:03:16,125 --> 01:03:20,429
Irakeko gerra historia modernoko 
gerrarik pribatizatuena da.

880
01:03:20,696 --> 01:03:23,032
Bagdadeko gune berdea 
munduan gertatzen ari denaren…

881
01:03:23,065 --> 01:03:24,967
…muturreko bertsioa da.

882
01:03:26,469 --> 01:03:30,339
Kanpoko kaosetik babestutako 
mundu pribatizatu eta seguru bat.

883
01:03:38,147 --> 01:03:40,817
1991n, Golkoko lehenengo Gerran…

884
01:03:41,017 --> 01:03:44,420
…kontratista militar bat zegoen
100 soldaduko.

885
01:03:44,620 --> 01:03:47,757
2003an, Irakeko gerraren hasieran…

886
01:03:47,824 --> 01:03:51,227
…10 kontratista zeuden
100 soldaduko.

887
01:03:51,294 --> 01:03:57,133
2006an, 33 kontratista zeuden 
100 soldaduko. 

888
01:03:57,200 --> 01:04:02,305
2007an, berriz, 70 kontratista, 
100 soldaduko.

889
01:04:02,371 --> 01:04:04,207
2007ko uztailean…

890
01:04:04,407 --> 01:04:07,877
…soldadu baino kontratista gehiago 
zeuden Iraken.

891
01:04:08,277 --> 01:04:12,648
Friedmanek sekula amestuko ez 
zukeen muturreraino heldu zen hura.

892
01:04:13,049 --> 01:04:15,218
Desnazionalizatuko 
ez nituzkeen gauza bakarrak…

893
01:04:15,251 --> 01:04:21,991
…armada, epaitegiak eta errepide
eta autobide batzuk dira. 

894
01:04:23,759 --> 01:04:27,630
"Blackwater USA" izan zen 
kontratistarik handienetako bat.

895
01:04:29,365 --> 01:04:32,902
2004an Najafen izan zen matxinadan…

896
01:04:32,935 --> 01:04:36,105
…Blackwaterrek bere gain hartu zuen
marineen gidaritza.

897
01:04:36,205 --> 01:04:39,475
Dozenaka irakiar hil zituzten
operazio hartan. 

898
01:04:39,876 --> 01:04:44,313
Estatu Batuek kontratista pribatuei 
bermea eman zieten legeen aurrean.

899
01:04:44,380 --> 01:04:48,451
Legerik gabeko burbuila batean 
ziharduten, Guantanamon bezala.

900
01:04:48,885 --> 01:04:52,255
Duela bi hilabete galdetu nion 
zure defentsa-idazkariari…

901
01:04:52,355 --> 01:04:55,291
…zer-nolako legeen arabera 
egiten diren ekintza horiek…

902
01:04:55,291 --> 01:04:58,294
Horixe galdetu behar nion nik ere.
Aurrera!

903
01:05:02,465 --> 01:05:03,900
Lagundu!

904
01:05:05,568 --> 01:05:09,772
SHOCK-DOTRINA.

905
01:05:10,106 --> 01:05:14,243
Cameronen shock-terapiak 
bere pazienteak jota utzi zituen…

906
01:05:14,477 --> 01:05:17,079
…eta, hala, Iraki jasanarazitako 
shock guztien ondorioz…

907
01:05:17,146 --> 01:05:21,150
…hura indarkeriazko nahaspila 
legegabe eta sektario bihurtu zen.

908
01:05:25,021 --> 01:05:28,357
2006an, 
Sadam Hussein hil zuten garaian…

909
01:05:28,491 --> 01:05:31,193
…milaka irakiar 
hiltzen zituzten astero.

910
01:05:37,233 --> 01:05:41,871
2007ko apirilean, Nazio Batuen
Iheslarien Batzorde Gorenak zioen…

911
01:05:41,938 --> 01:05:45,308
…4 milioi lagunek alde egin 
behar izan zutela beren etxetik…

912
01:05:45,441 --> 01:05:47,977
…eta ehunka milaka irakiar 
hil zituztela.

913
01:05:51,347 --> 01:05:56,118
Nire ustez, historialariek 
argi eta garbi idatziko dute…

914
01:05:56,152 --> 01:05:59,088
…gauza handi eta noble bat
egin dugula hemen.

915
01:05:59,388 --> 01:06:02,825
Aizu, Amerika,
behera Bush!

916
01:06:04,026 --> 01:06:07,430
Manifestazio hau Estatu Batuen 
terrorismoaren aurkakoa da.

917
01:06:07,630 --> 01:06:11,167
Amerikarrek emakumeak eta umeak
atxilotzen eta hiltzen dituzte.

918
01:06:11,367 --> 01:06:14,070
Adineko jendea iraintzen dute
eta gazteak hiltzen dituzte. 

919
01:06:14,136 --> 01:06:16,439
Amerika da terrorismoa!
Terrorismoa Amerika da!

920
01:06:30,119 --> 01:06:34,290
Berdeguneen eta gorriguneen mundua.

921
01:06:35,124 --> 01:06:39,261
Katrina urakanak 2005eko abuztuan
New Orlean zanpatu zuenean…

922
01:06:39,295 --> 01:06:43,466
…munduak harrituta ikusi zuen 
"hondamenaren apartheid" hura.

923
01:06:44,433 --> 01:06:47,136
Ugaritasunean bizi zirenek 
autoz ihes egin zuten hiritik.

924
01:06:47,169 --> 01:06:49,638
Eskasian bizi zirenak, berriz,
harrapatuta gelditu ziren…

925
01:06:49,672 --> 01:06:53,476
…estatuaren laguntza apur batekin
edo laguntzarik gabe. 

926
01:06:55,878 --> 01:06:58,948
New Orleansera joan nintzen 
hiria urez gainezka zegoenean…

927
01:06:59,081 --> 01:07:02,151
…eta han ikusi nuena 
Iraken ikusitako gauza bera zen.

928
01:07:02,151 --> 01:07:04,153
Eta errepikatzen ari zen 
ez gerra baten ondoren…

929
01:07:04,153 --> 01:07:08,624
…izugarrizko hondamen naturalaren
ondoren baizik.

930
01:07:08,657 --> 01:07:11,360
Milton Friedman 2006an hil zen.

931
01:07:11,627 --> 01:07:15,431
Politika publikorako 
Friedmanen azken gomendioa…

932
01:07:15,631 --> 01:07:18,100
…Wall Street Journalerako 
idatzitako "artikulu" bat izan zen…

933
01:07:18,134 --> 01:07:19,769
…Katrina baino 3 hilabete geroago.

934
01:07:20,302 --> 01:07:22,938
Honela zioen: "New Orleanseko 
eskolak erortzeko zorian daude…

935
01:07:23,105 --> 01:07:26,075
…eta eskola horietako umeen etxeak 
ere bai". 

936
01:07:26,275 --> 01:07:28,644
"Orain umeak herrialde osoan zehar
sakabanatuta daude".

937
01:07:28,744 --> 01:07:29,879
"Tragedia bat da… 

938
01:07:29,879 --> 01:07:33,983
…baina hezkuntza sistema 
erabat aldatzeko aukera ematen du". 

939
01:07:34,050 --> 01:07:37,987
New Orleanseko eskola sistema osoa
pribatizatzea proposatzen ari zen. 

940
01:07:37,987 --> 01:07:42,625
Friedmanen "beltxargaren kantu"
gisako bat izan zen.

941
01:07:44,060 --> 01:07:47,763
2004ko abenduak 23

942
01:07:50,066 --> 01:07:54,904
Antzeko zerbait ikusi nuen Sri 
Lankan, 2004ko tsunamiaren ondoren.

943
01:07:57,807 --> 01:08:00,076
Belaunaldi askoan hondartzetan 
bizi izandako jendeari…

944
01:08:00,076 --> 01:08:01,777
…ez itzultzeko esan zitzaion…

945
01:08:01,811 --> 01:08:06,215
…lurrak pribatizatu eta luxuzko 
hotelak egiteko saldu ahal izateko.

946
01:08:11,654 --> 01:08:14,590
Eta horixe da "Shock-dotrina" 
esanez adierazi nahi dudana.

947
01:08:14,690 --> 01:08:19,895
Alor publikoaren harrapakeria 
sistematikoa hondamenaren ondoren.

948
01:08:20,062 --> 01:08:25,134
Jendearen arreta eguneroko kezken 
larritasunera bideratuta dagoenean…

949
01:08:25,167 --> 01:08:28,504
…ezin ditu beren interesak babestu.

950
01:08:37,613 --> 01:08:39,782
Hau da, beharbada, 
lehen erresistentzia-ekintza:

951
01:08:39,849 --> 01:08:43,953
Gure oroimen kolektiboa 
ezabatzen ez uztea. 

952
01:08:45,187 --> 01:08:48,524
2008an, Naomi Kleinek
Villa Grimaldi bisitatu zuen…

953
01:08:48,691 --> 01:08:52,161
…Isabel Morel, 
Orlando Letelierren alargunarekin. 

954
01:08:54,396 --> 01:08:55,264
Villa Grimaldi…

955
01:08:55,264 --> 01:09:00,503
…Pinocheten ankerkeriaren 
eta porrotaren oroigarria da.

956
01:09:00,503 --> 01:09:04,607
Villa Grimaldi tortura gune nagusia
izan zen…

957
01:09:04,673 --> 01:09:10,779
…shock ekonomikoa 
gorpuzten ari ziren garaian.

958
01:09:11,947 --> 01:09:16,652
Hau da zuk liburuan 
aipatzen duzuna.

959
01:09:17,419 --> 01:09:23,559
1 x 1 etxeak, eta hor sartzen 
zituzten Villa Grimaldiko presoak.

960
01:09:25,794 --> 01:09:29,265
Ez dut Pinochet begiko…

961
01:09:30,065 --> 01:09:34,270
…baina uste dut gure irakaslea 
izan zela hainbat gauzatan.

962
01:09:35,971 --> 01:09:38,274
Gaiztakeria irakatsi zigun.

963
01:09:45,381 --> 01:09:49,084
1998an, Pinochet atxilotu 
egin zuten Londresen zegoela.

964
01:09:49,985 --> 01:09:54,456
Bere ondoan eduki zuen Margaret 
Thatcher, bere aliatu zaharra.

965
01:09:54,523 --> 01:09:58,160
Badakit zenbat zor dizugun.

966
01:10:04,066 --> 01:10:05,568
30 urte behar izan zituen… 

967
01:10:05,568 --> 01:10:08,737
…Pinochetek aurrenekoz probatutako 
esperimentu ekonomikoak…

968
01:10:08,737 --> 01:10:11,106
…munduan zehar bere bidea egin
eta Irakera iristeko.

969
01:10:11,941 --> 01:10:15,578
Baina iraganaren eta orainaldiaren
arteko antza deigarria da.

970
01:10:16,946 --> 01:10:18,981
Pinocheten kontzentrazio eremuen…

971
01:10:19,048 --> 01:10:22,251
…eta Bushen Guantanomoko 
atxilotze guneen artean.

972
01:10:23,953 --> 01:10:27,890
Txileko desagertuen 
eta Irakekoen artean.

973
01:10:29,491 --> 01:10:31,560
Ewen Cameronen 
esperimentuen artean…

974
01:10:31,760 --> 01:10:35,064
…eta Abu Ghraibeko presoen 
torturaren artean.

975
01:10:37,132 --> 01:10:42,238
Iragana ezabatu nahi zuelako
erabiltzen zuen elektroshocka.

976
01:10:42,338 --> 01:10:48,611
Pazientearen iragan osoa ezabatu,
ideia berriak han landatzeko.

977
01:10:48,711 --> 01:10:50,479
Baina Janinek aurre egin zion.

978
01:10:50,546 --> 01:10:54,717
1998an, CIAk onartu zuen 
kalte-ordainak ordaintzea Janineri…

979
01:10:54,750 --> 01:10:58,487
…eta Ewan Cameronen esperimentuen
beste biktima batzuei.

980
01:10:59,688 --> 01:11:03,325
Janine, harro al zaude haiek zu 
menderatzen saiatu zirelako…

981
01:11:03,626 --> 01:11:08,464
…eta zuk hain gogor borrokaturik 
irabazi egin duzulako?

982
01:11:08,564 --> 01:11:12,268
Nolabait ere, harro nago.

983
01:11:13,102 --> 01:11:18,007
Borondate-hazi batzuk omen dauzkat 
neure baitan.

984
01:11:19,775 --> 01:11:22,945
Oso gogorra da 
gobernu baten aurka borrokatzea.

985
01:11:23,178 --> 01:11:26,915
Jendeak hau esaten zidan: 
"Ez borrokatu gobernu baten aurka".

986
01:11:27,049 --> 01:11:29,585
"Zer duzu? 
Haiek handiegiak dira".

987
01:11:29,785 --> 01:11:33,122
Baina nik beti sinetsi nuen
irabaz genezakeela.

988
01:11:33,455 --> 01:11:36,659
Aro baten amaiera.

989
01:11:38,994 --> 01:11:42,531
Merkatu desarautuak 
berez dira aldakorrak.

990
01:11:42,598 --> 01:11:47,469
Burbuilak puztu egin daitezke
eta, gero, ezinbestean, lehertu.

991
01:11:47,703 --> 01:11:50,339
80ko hamarraldiko "Big Bang"en 
ondoren…

992
01:11:50,439 --> 01:11:52,741
…hainbat krisialdi egon dira 
merkatuetan.

993
01:11:54,076 --> 01:11:57,179
1987an "astelehen beltza" izan zen.

994
01:11:57,780 --> 01:12:00,149
Merkatuak ikusgarriro erori ziren.

995
01:12:00,649 --> 01:12:04,620
Ehunekoen beheraldirik handiena 
izan zen hura merkatuen historian.

996
01:12:06,622 --> 01:12:09,325
1992an, "asteazken beltza" 
egon zen.

997
01:12:09,525 --> 01:12:14,096
Diru-espekulatzaileek dirutza egin 
zuten libraren aurka apustu eginez.

998
01:12:14,963 --> 01:12:17,866
1997an, Asiako "kontrakzioa" 
gertatu zen.

999
01:12:19,802 --> 01:12:24,139
Urtebeten, 600.000 milioi dolar
desagertu ziren Asiako burtsetatik.

1000
01:12:30,346 --> 01:12:33,248
Eta, gero, 2008ko irailean…

1001
01:12:33,449 --> 01:12:36,285
…finantza-merkatuak ito egin ziren.

1002
01:12:37,052 --> 01:12:39,288
Merkatua ez da behar bezala ari.

1003
01:12:39,788 --> 01:12:42,224
Konfiantza falta nagusitu da 
nonahi.

1004
01:12:44,827 --> 01:12:47,062
Amesgaiztoa Wall Streeten.

1005
01:12:49,832 --> 01:12:51,300
Bankarien odol-bainua.

1006
01:12:51,800 --> 01:12:57,506
Irailaren 15ean, Lehman brothers-ek
ordaintzeak eten zituen.

1007
01:12:57,639 --> 01:12:59,508
Hala ere, 
handik astebetera…

1008
01:12:59,541 --> 01:13:02,244
…jakinarazi zen 
New Yorkeko langileek…

1009
01:13:02,277 --> 01:13:05,481
…2.000,5 milioi dolar 
partekatuko zituztela bonoetan.

1010
01:13:08,083 --> 01:13:10,085
Kalkulatu da 
Wall Streeteko enpresek…

1011
01:13:10,119 --> 01:13:13,489
…18.000,4 milioi dolar 
ordaindu zituztela iaz bonoetan.

1012
01:13:13,622 --> 01:13:16,091
Eroraldiaren urtean.

1013
01:13:18,293 --> 01:13:22,030
Nahiz erretorika populistak dioen
ur handiko arrainak harrapatu…

1014
01:13:22,097 --> 01:13:24,733
…behar direla eta jende arrunta
eta ekonomia arrunta salbatu…

1015
01:13:24,867 --> 01:13:26,635
…Wall Street salbatu ordez… 

1016
01:13:26,835 --> 01:13:32,574
…aberastasunen transferentzia 
neurrigabe bat ikusten ari gara.

1017
01:13:33,108 --> 01:13:35,577
Aberastasun-transferentzia hori
esku publikoetatik…

1018
01:13:35,778 --> 01:13:39,047
…alegia, gobernuaren eskuetatik,
jende arruntarengandik eskuratuta…

1019
01:13:39,248 --> 01:13:40,916
…zergen bidez…

1020
01:13:41,183 --> 01:13:45,854
…munduko enpresa eta gizabanako 
aberatsenen eskuetara.

1021
01:13:45,954 --> 01:13:47,089
Esan beharrik ez dago…

1022
01:13:47,089 --> 01:13:51,827
…krisi hau sortu duten gizabanakoak
eta enpresak direla onuradunak.

1023
01:13:52,127 --> 01:13:54,730
Alan Greespan: AEBko Erreserba 
Federaleko lehendakari ohia.

1024
01:13:54,763 --> 01:13:58,867
Mendean behin gertatzen den 
kreditu-tsunami baten erdian gaude.

1025
01:13:58,967 --> 01:14:00,803
Hutsegite bat aurkitu dut…

1026
01:14:00,803 --> 01:14:03,939
…baina ez dakit zenbateraino den
adierazgarria edo iraunkorra…

1027
01:14:04,139 --> 01:14:06,608
…baina oso kezkatuta nauka.

1028
01:14:09,344 --> 01:14:14,383
Estatu Batuetan, finantza-krisiak
Obamaren garaipena ziurtatu zuen.

1029
01:14:14,450 --> 01:14:17,653
Estatubatuarrek 
norabidea aldatu nahi zuten.

1030
01:14:25,461 --> 01:14:29,498
Ia mundu guztiak
ulertzen du krisi hau…

1031
01:14:29,631 --> 01:14:33,602
…ideologia partikular horren
ondorio zuzentzat…

1032
01:14:33,669 --> 01:14:36,672
…desarautzea eta pribatizazioa
bultzatu baititu.

1033
01:14:38,740 --> 01:14:41,944
Krisiaren handiak aldaketarako
itxaropena eskaintzen du.

1034
01:14:42,110 --> 01:14:44,213
Bankariak jan.

1035
01:14:45,380 --> 01:14:47,382
Shock-dotrinak, 
estrategia gisa…

1036
01:14:47,516 --> 01:14:50,786
…gure ezjakintasuna behar du,
behar bezala ariko bada.

1037
01:14:50,819 --> 01:14:54,623
Gaurko krisi ekonomikoaz
itxaropentsuena iruditzen zait…

1038
01:14:54,790 --> 01:14:57,192
…taktika hori nekatzen ari dela.

1039
01:14:57,326 --> 01:14:59,862
Ezustekoa ezin baitute jadanik 
erabili.

1040
01:14:59,995 --> 01:15:02,130
Haien zelatan gaude
eta horrela ezin dute ezer egin.

1041
01:15:02,231 --> 01:15:05,367
Shock-erresistente bihurtu gara. 

1042
01:15:08,070 --> 01:15:11,807
Munduak hau bezain krisi gogorra
jasan zuen azken aldian…

1043
01:15:11,840 --> 01:15:14,610
…jendeak New Deal-eko politika 
keynestarraren alde egin zuen.

1044
01:15:14,643 --> 01:15:21,583
Gauza bakarraren beldurrez
egon behar dugu…

1045
01:15:21,683 --> 01:15:24,520
…beldurraren beraren beldurrez.

1046
01:15:25,220 --> 01:15:27,623
2 milioitik gora lagun
joan zen Washingtonera…

1047
01:15:27,656 --> 01:15:30,092
…Obamaren 
hasiera emate hitzaldia entzutera.

1048
01:15:30,292 --> 01:15:34,129
Kazetari askok 
Rooseveltekin konparatu zuten. 

1049
01:15:37,733 --> 01:15:40,636
Asko hitz egin da 
azkenaldi honetan…

1050
01:15:40,836 --> 01:15:45,173
…Obamaren eta Roosevelten arteko 
konparazioaz.

1051
01:15:45,207 --> 01:15:47,009
Eta nik pixka bat hitz egin 
nahi dut Rooseveltez…

1052
01:15:47,009 --> 01:15:48,844
…badagoelako pasadizo eder bat
hari buruz…

1053
01:15:48,944 --> 01:15:51,079
…nahiz apokrifoa izan litekeen.

1054
01:15:51,079 --> 01:15:58,253
Erakunde aurrerakoi bat edo 
sindikatu bat bisitan zihoakionean…

1055
01:15:58,387 --> 01:16:01,590
…eta politika aurrerakoi berri bat
proposatzen zionean…

1056
01:16:01,623 --> 01:16:04,293
…New Deal politikaren baitan 
sar zezan…

1057
01:16:04,326 --> 01:16:07,796
…Rooseveltek adi entzuten zien,
eta, gero, hau esaten zien:

1058
01:16:07,863 --> 01:16:11,199
"Orain goazen kanpora 
eta behartu nazazue hori egitera".

1059
01:16:11,600 --> 01:16:13,101
Eta hala egin zuten.

1060
01:16:13,235 --> 01:16:16,772
1937 mugarria izan zen 
New Dealentzat.

1061
01:16:16,872 --> 01:16:19,575
Badakizue zenbat greba egin ziren
Estatu Batuetan?

1062
01:16:19,575 --> 01:16:24,112
4.740 greba, 
20 egunekoak, batez beste.

1063
01:16:27,015 --> 01:16:30,652
Badakizue zenbat greba
egin ziren 2007an?

1064
01:16:31,119 --> 01:16:32,588
21.

1065
01:16:32,854 --> 01:16:36,692
Badago beste arrazoi bat
borroka-historia hori gogoratzeko:

1066
01:16:37,025 --> 01:16:39,294
Gauza garrantzitsu bat esaten digu.

1067
01:16:39,394 --> 01:16:42,097
Une honetan 
gogoratu behar dugun zerbait…

1068
01:16:42,130 --> 01:16:44,232
…hainbeste gauza baitago jokoan.

1069
01:16:44,533 --> 01:16:49,338
Hau erakusten digu: krisi 
ekonomikoari erantzun nahi badiogu…

1070
01:16:49,404 --> 01:16:56,044
…mundu osasuntsuago, bidezkoago
eta baketsuago batera joateko…

1071
01:16:56,244 --> 01:16:59,481
…kanpora atera beharko dugu
eta hori egitera haiek behartu.

1072
01:16:59,514 --> 01:17:01,383
Eskerrik asko.

1073
01:17:16,498 --> 01:17:19,234
ITZULPENA - AZPITITULUAK:
Jon Muñoz