1
00:00:07,273 --> 00:00:10,910
NIRE AUZOKOA
NIRE HILTZAILEA
2
00:00:17,017 --> 00:00:18,685
1994ko 100 egunetan...
3
00:00:18,952 --> 00:00:22,322
...Ruandako biztanleen
hiru laurdenak sarraskitu zituzten.
4
00:00:22,822 --> 00:00:25,525
Genozidioaren ondoren,
gobernuak "Gacaca"k sortu zituen.
5
00:00:25,892 --> 00:00:29,162
Auzo-epaitegi horietan,
ruandarrek elkar epaitzen dute.
6
00:00:32,532 --> 00:00:37,070
Alison Des Forges-en oroitzapenetan
7
00:00:39,272 --> 00:00:43,109
Ruanda Irratiko albisteak
kinyarwanderaz emanak.
8
00:00:49,849 --> 00:00:53,787
2001eko urtarrilaren 26an
iragarri genizuen bezala...
9
00:00:54,587 --> 00:00:57,690
...Ruandako legebiltzarrak
lege bat onartu du...
10
00:00:57,957 --> 00:01:00,260
...Gacaca epaitegiei
baimena ematen diena...
11
00:01:00,527 --> 00:01:04,064
...1994ko genozidioko krimenak
epaitzeko.
12
00:01:06,966 --> 00:01:08,468
Gacaca...
13
00:01:09,269 --> 00:01:11,471
Hona zer uste dudan Gacacaz:
14
00:01:12,072 --> 00:01:15,542
Jendea hil zuten horiei,
krimenak egin zituzten horiei...
15
00:01:16,709 --> 00:01:20,113
...zigor gogor bat ezarri behar zaie.
16
00:01:20,313 --> 00:01:23,283
Baina haiek libre uztea
berriz ere gure artean bizitzeko...
17
00:01:23,516 --> 00:01:25,452
...hori ezinezkoa iruditzen zait.
18
00:01:25,718 --> 00:01:27,887
Besteen zentzagarri izan behar dute...
19
00:01:28,088 --> 00:01:30,223
...gure seme-alabek
uler dezaten...
20
00:01:30,423 --> 00:01:33,493
...norbait hiltzea gauza itsusia
eta gaitzesgarria dela.
21
00:01:33,660 --> 00:01:38,565
Horrela geldiaraziko dugu
jendea hiltzeko kultura hori.
22
00:01:39,432 --> 00:01:42,635
Gertuko norbait zigortzen dutenean
hiltzailea delako...
23
00:01:42,836 --> 00:01:44,537
...odola isuri duelako...
24
00:01:44,737 --> 00:01:49,042
...esango dute: "Hiltzea gaizki dago;
hiltzen badut, hilko naute".
25
00:02:11,331 --> 00:02:15,034
Gacaca epaitegien zain
nago ni ere.
26
00:02:17,470 --> 00:02:20,507
Hortik aterako baita egia.
27
00:02:20,807 --> 00:02:24,511
Nik salatu nuena kartzelan sartu,
eta libre utzi zuten gero.
28
00:02:24,744 --> 00:02:26,579
Beraz, Gacacaren zain nago.
29
00:02:29,382 --> 00:02:32,152
Elkarrekin bizi ginen.
Zu hor eserita zaude...
30
00:02:32,352 --> 00:02:35,588
...eta ez duzu usteko
nik hilko zaitudanik.
31
00:02:37,257 --> 00:02:39,025
Baina horixe gertatu zen.
32
00:02:39,592 --> 00:02:41,728
Jendea bere ingurukoek hil zuten.
33
00:02:53,439 --> 00:02:55,341
Nazkatuta dago barruan egoteaz.
34
00:03:01,981 --> 00:03:03,216
Nolanahi ere...
35
00:03:06,286 --> 00:03:08,321
...jendea hil...
36
00:03:09,455 --> 00:03:11,958
...jendea bere ingurukoek hil zuen.
Askotan, etxean.
37
00:03:12,392 --> 00:03:16,429
Beste batzuk, berriz,
ihes egitean hil zituzten.
38
00:03:17,197 --> 00:03:20,033
Mendietara begiratuz gero,
edonork pentsa zezakeen...
39
00:03:20,266 --> 00:03:23,036
...platanondoak mozten ari zirela.
40
00:03:23,269 --> 00:03:26,673
Platanondoa moztean
ez duzu errukirik izaten.
41
00:03:27,607 --> 00:03:29,943
Bide bazterretan
pilatzen zituzten gorpuak.
42
00:03:30,343 --> 00:03:32,545
Zenbat eta jende gehiago hil,
orduan eta handiagoa saria.
43
00:03:37,984 --> 00:03:40,954
Muinoaren alde hartan
gorriak ikusi nituen.
44
00:03:42,589 --> 00:03:45,158
Ez, korapilatsuegia da...
45
00:03:46,125 --> 00:03:49,229
Batez ere, errudunek ez dutelako
egindakoa onartu nahi.
46
00:03:49,562 --> 00:03:51,931
Aurrez aurre edukiko banitu...
47
00:03:53,967 --> 00:03:56,369
Baina zer egin dezaket nik?
48
00:03:57,136 --> 00:03:59,038
Haiek ikuste hutsak
gaixotu egiten nau.
49
00:04:02,408 --> 00:04:03,943
Nolanahi ere, jendea hil egin zen.
50
00:04:04,444 --> 00:04:07,747
Lehen, jendea bizi zen
muino osoan.
51
00:04:08,114 --> 00:04:11,284
Gaur, han ez dago ez gizonik,
ez emakumerik, ez umerik.
52
00:04:11,684 --> 00:04:12,785
Denak akabatu zituzten.
53
00:04:13,086 --> 00:04:16,055
Nola esango dut
norekin ihes egin nuen?
54
00:04:17,023 --> 00:04:20,393
Ihes egitea eta hiltzea
bakarkako kontua zen.
55
00:04:21,961 --> 00:04:24,297
Nora joanik izan ez nuenean...
56
00:04:24,831 --> 00:04:26,566
...hona etorri nintzen hiltzera.
57
00:04:27,267 --> 00:04:28,668
Orduantxe hil zizkidaten...
58
00:04:29,102 --> 00:04:32,672
...neure umeak,
baita bizkarrean neramana ere.
59
00:04:32,905 --> 00:04:36,109
Esan zioten elkarri: "Uztazue atsoa,
tristura bera da eta".
60
00:04:38,044 --> 00:04:39,946
"Penaz hilko da".
61
00:05:07,140 --> 00:05:10,777
Ntongwe-ko herri espetxea
62
00:05:41,140 --> 00:05:45,178
Jean-Marie Mbarushimana
Fiskal nagusia
63
00:05:45,611 --> 00:05:48,181
Berriz esango dizuet:
zuei gauza horiek esatean...
64
00:05:48,948 --> 00:05:51,718
...ez gara zuei erreguka ari.
Ulertzen?
65
00:05:52,452 --> 00:05:55,421
Estatua kezkatuta dauka
herrialde honetan gertatu zenak.
66
00:05:56,522 --> 00:05:57,990
Oraindik ere,
batzuek juzgatzen dituzte besteak...
67
00:05:58,291 --> 00:06:01,394
...sudurraren tamainagatik
edo beren itxuragatik.
68
00:06:01,761 --> 00:06:03,262
Baina garai horiek joan ziren.
69
00:06:03,596 --> 00:06:05,865
Ruanda berri bat
eraiki behar dugu...
70
00:06:06,432 --> 00:06:08,901
...nahi eta nahi ez,
ez badiegu utzi nahi...
71
00:06:09,168 --> 00:06:11,037
...herentzia usteldu bat gure umeei.
72
00:06:11,404 --> 00:06:14,507
Baina ezin dugu dena
hemen eta orain konpondu.
73
00:06:15,775 --> 00:06:17,610
Beste norbaiti entzun nahi nioke.
74
00:06:18,544 --> 00:06:20,546
Ea non dagoen orain...
75
00:06:20,947 --> 00:06:24,484
Horko gizon hori,
kexuka aritu dena.
76
00:06:25,451 --> 00:06:26,786
Altxa zaitezke?
77
00:06:27,987 --> 00:06:29,155
Zuri entzun nahi nizuke.
78
00:06:29,455 --> 00:06:31,591
-Niri?
-Bai, ondo informatua dirudizu.
79
00:06:33,526 --> 00:06:36,429
Esaiezu hemen bildutako
ruandar guztiei...
80
00:06:36,963 --> 00:06:38,731
...zergatik diren lege hauek guztiak...
81
00:06:39,198 --> 00:06:41,067
...hain garrantzitsuak Ruandarentzat.
82
00:06:41,501 --> 00:06:44,003
Gacaca legea, adibidez.
83
00:06:44,504 --> 00:06:47,874
Zergatik aurkeztu nahi ditugu
zu bezalako presoak herriaren aurrean?
84
00:06:48,641 --> 00:06:51,310
Herrialdea berreraiki dezazuen.
85
00:06:51,544 --> 00:06:54,747
-Berreraiki dezagun!
-Ruanda berreraiki dezagun.
86
00:06:55,448 --> 00:06:57,216
Bai, zuk ere bai.
87
00:06:57,683 --> 00:07:00,787
Arrazoi horregatik da.
Jendea espetxean gelditu ordez...
88
00:07:00,953 --> 00:07:04,457
...adiskideturik
Ruanda berri bat eraikitzeko...
89
00:07:04,657 --> 00:07:08,060
...elkar suntsitu ordez.
Hori da lege horien helburua.
90
00:07:08,694 --> 00:07:10,897
Ondo da. Zer gehiago?
91
00:07:12,098 --> 00:07:15,701
Ezin baitaiteke herrialdea eraiki...
92
00:07:15,935 --> 00:07:17,270
...langilerik gabe.
93
00:07:17,503 --> 00:07:20,039
Espetxean 100.000 lagun
daudelako?
94
00:07:20,873 --> 00:07:23,376
Eta beste batzuek gu elikatzen
galtzen dutelako denbora.
95
00:07:23,609 --> 00:07:26,679
Baina gure bihotzak ere
suspertu behar ditugu.
96
00:07:27,146 --> 00:07:31,584
Bizirik dirautenek barka dezatela
eta besteek barkamena eska dezatela...
97
00:07:32,151 --> 00:07:33,486
...Ruanda jaioberritu dadin.
98
00:07:34,020 --> 00:07:36,756
Utzidazute bukatzen.
Ulertu didazue?
99
00:07:38,624 --> 00:07:41,194
Zuen auzokoa izango da
zuen abokatua.
100
00:07:41,861 --> 00:07:44,230
Zuen auzokoa izango da
zuen fiskala.
101
00:07:44,630 --> 00:07:47,133
Zuen auzokoa izango da
zuen epailea.
102
00:07:47,800 --> 00:07:50,770
Guk, fiskaltzak, zeregin hau dugu:
103
00:07:51,037 --> 00:07:56,108
Gacacako prozedurak
errespetatuko direla ziurtatzea.
104
00:09:00,206 --> 00:09:04,010
Ruanda Irratiaren albistegia
kinyarwanderaz.
105
00:09:11,384 --> 00:09:12,585
Kaixo berriz ere.
106
00:09:12,885 --> 00:09:16,856
2001eko maiatza da eta Ntongwe-n
gaude,Gitarama-ko probintzian.
107
00:09:17,123 --> 00:09:20,793
Gaur, Gacaca-auzialdi bat
izango da hemen...
108
00:09:20,993 --> 00:09:25,431
...genozidioz salatutako presoak
jendaurrean aurkezteko.
109
00:09:26,232 --> 00:09:29,068
Jean-Marie Mbarushimana
izango da auzitegi-burua.
110
00:09:29,302 --> 00:09:31,938
Bera da Gitarama eta Butare
probintzietako fiskala.
111
00:09:37,910 --> 00:09:40,980
Abraham Rwamfizi, Rubonakoa.
Non daude Rubonakoak?
112
00:09:41,414 --> 00:09:42,782
Horiek Rubonakoak dira?
113
00:09:43,883 --> 00:09:45,651
Rubonakoek, altxa eskuak.
114
00:09:46,686 --> 00:09:48,154
Bat, bi, hiru.
115
00:09:48,521 --> 00:09:51,424
Rubonako jendea?
Sei, zazpi, zortzi...
116
00:09:52,224 --> 00:09:53,659
Rwamfizi etor dadila hona.
117
00:09:55,828 --> 00:09:57,630
Nire senarra hiltzeaz akusatzen dut.
118
00:09:57,863 --> 00:09:59,198
Nola du izena?
119
00:09:59,765 --> 00:10:01,167
Modeste Kalisa zuen izena.
120
00:10:01,400 --> 00:10:03,703
Emakume honek bere senarra
hiltzeaz akusatzen du gizon hau.
121
00:10:03,970 --> 00:10:05,504
Nire senarraz ari naiz.
122
00:10:07,907 --> 00:10:11,410
Bera erasotzaileen artean zegoen
eta behi batzuk hartu zizkidan.
123
00:10:11,611 --> 00:10:15,114
-Zenbat?
-Bi behi.
124
00:10:15,715 --> 00:10:17,416
-Berak hartu zituen?
-Bai, denek dakite hori.
125
00:10:17,650 --> 00:10:20,419
Egia al da?
Behiak ez dira berez desagertzen.
126
00:10:20,653 --> 00:10:23,789
Gezurretan ari da.
Nik behi galdu bat hartu nuen.
127
00:10:25,257 --> 00:10:26,659
-Behia ordaindu nuen!
-Ez esan?
128
00:10:26,859 --> 00:10:29,462
-Ordaindu egin nuen!
-Ordaindu? Bai zera!
129
00:10:30,363 --> 00:10:35,067
-Behia ordaindu nuen.
-Bai, amari ordaindu zitzaion.
130
00:10:35,267 --> 00:10:37,570
-Zer diozu bere senarraz?
-Ez dut ezagutzen.
131
00:10:37,770 --> 00:10:39,538
Zuk ba al dakizu zerbait?
132
00:10:40,172 --> 00:10:42,208
Bai, nik erasoaren egunean
ikusi nuen bera.
133
00:10:42,508 --> 00:10:45,378
Ostirala zen, hilak 21.
134
00:10:46,145 --> 00:10:47,446
Bere semea lagun zuela...
135
00:10:47,847 --> 00:10:51,417
...Ntungamo-ko muinoaren erasoan
parte hartu zuen.
136
00:10:51,984 --> 00:10:53,552
Joaten ikusi nituen biak...
137
00:10:54,553 --> 00:10:57,390
...eta, bueltan,
behi beltz bat zekarten.
138
00:10:57,590 --> 00:10:59,125
-Zein erasotan?
-Zer?
139
00:11:00,660 --> 00:11:03,696
-Hango muinoan eta Gabumba-n.
-Noren etxean?
140
00:11:04,397 --> 00:11:05,998
Noren etxean?
Esaizkidazu izenak.
141
00:11:07,366 --> 00:11:12,038
Gutako asko han ezkutatuta
geunden.
142
00:11:13,305 --> 00:11:15,908
Hilaren 21eko eraso izugarrian,
handik etorri ziren...
143
00:11:16,208 --> 00:11:17,977
...eta beste muinora joan ziren.
144
00:11:20,880 --> 00:11:22,048
Zu ere han zeunden?
145
00:11:22,381 --> 00:11:26,686
Ez, erasoa bitartean,
gizon horrek...
146
00:11:27,553 --> 00:11:31,490
Nire familian,
nire aitaginarrebaren etxean...
147
00:11:32,191 --> 00:11:35,995
Gizon horrek behiak hartu zituenean...
148
00:11:36,729 --> 00:11:40,366
...gure etxe aurretik pasatu zen
behiekin.
149
00:11:40,766 --> 00:11:42,768
Behia eta bere txekorra.
150
00:11:43,469 --> 00:11:45,871
Eta halaxe etorri ziren gugana ere...
151
00:11:46,105 --> 00:11:50,309
...gure semeak bahitzera
eta hiltzera.
152
00:11:50,710 --> 00:11:53,345
Nire aitaginarrebaren familian
18 lagun hil zituzten.
153
00:11:53,579 --> 00:11:55,114
Zergatik ez zu?
154
00:11:55,314 --> 00:11:58,217
Oraindik ez zirelako
emakumeak hiltzen hasiak.
155
00:11:58,384 --> 00:12:01,587
Mutiko guztiak hil zituzten orduko...
156
00:12:01,854 --> 00:12:03,856
...itzuli ziren...
157
00:12:04,023 --> 00:12:06,992
...eta emakumeak hiltzen
hasi ziren.
158
00:12:07,593 --> 00:12:09,995
Hilaren 26an gertatu zen hori,
asteazkenez.
159
00:12:10,229 --> 00:12:12,264
-Bortxaketarik izan zen?
-Zer diozu?
160
00:12:12,465 --> 00:12:14,467
-Bortxatu egin zintuzten?
-Ez.
161
00:12:15,234 --> 00:12:19,538
Baina kartzelan dagoen
beste mutil batek...
162
00:12:19,739 --> 00:12:22,374
...honelakoxe makil batekin
bortxatu zituen tutsien alargunak.
163
00:12:23,743 --> 00:12:29,348
Gerra bitartean,
beldurrez dardarka egon nintzen...
164
00:12:29,582 --> 00:12:31,884
Nire ahotsak
gizaki ahotsa dirudi?
165
00:12:32,118 --> 00:12:34,987
Dardarka egoten naiz oraindik
denbora guztian.
166
00:12:35,354 --> 00:12:37,790
Presaka nabilenean,
dardarka egoten naiz.
167
00:12:39,525 --> 00:12:42,695
Egizu kontu
bahitzaile bat datorkizula...
168
00:12:42,895 --> 00:12:45,965
Oraindik sentitzen dut
nola kendu zidaten umea...
169
00:12:46,132 --> 00:12:48,434
...bizkarretik hartuta,
nire sorbalda gainetik.
170
00:12:51,504 --> 00:12:55,474
Umea lurrera bota
eta kolpeka hil zidaten.
171
00:12:55,775 --> 00:12:58,511
Nire unea aizkora kolpez hil zidaten.
172
00:12:58,711 --> 00:13:01,947
Orain hiltzailea etorriko zait esanez:
"Barkaidazu...
173
00:13:02,148 --> 00:13:04,550
...berez mesede handi bat
egin nizun eta".
174
00:13:04,984 --> 00:13:08,454
Eta nik erantzun beharko diot:
"Mila esker. Barkatzen dizut".
175
00:13:12,892 --> 00:13:14,794
Badakizu zer esan zuten?
176
00:13:15,327 --> 00:13:20,232
"Joan ginen bezalaxe
itzuliko gara".
177
00:13:20,599 --> 00:13:23,435
Ez uste jende horrek
utziko dizunik...
178
00:13:23,869 --> 00:13:26,272
...lur sailik txikiena ere lantzen.
179
00:13:26,472 --> 00:13:30,843
Xavierrek mehatxu egin zidan
espetxera jatekorik eraman ez niolako.
180
00:13:31,010 --> 00:13:34,146
"Nora joango zara hutuen miliziak
itzultzen direnean?"
181
00:13:34,313 --> 00:13:36,615
Bere anaia da.
182
00:13:40,820 --> 00:13:42,321
Ni neure baitara sartzen naiz.
183
00:13:42,521 --> 00:13:44,023
Ez bizirik eta ez hilik.
184
00:13:44,223 --> 00:13:47,660
Ez daukat bihotzik, ez horixe.
185
00:13:47,860 --> 00:13:50,629
Etengabe ari zait taupadaka.
186
00:13:51,030 --> 00:13:54,400
Etxean zarata txikiena entzun orduko,
aztoratu egiten naiz.
187
00:13:55,534 --> 00:13:57,403
Aihotzen zaratagatik.
188
00:13:58,237 --> 00:14:01,106
Zerbait erortzen bada,
haiek itzuli direla iruditzen zait.
189
00:14:05,377 --> 00:14:08,180
Hiltegira bezala
eraman zizkioten haurrak.
190
00:14:08,380 --> 00:14:11,150
Eta aihotz kolpez
puska-puska egin zituzten.
191
00:14:11,317 --> 00:14:12,885
Odoletan zihoazen bidean zehar.
192
00:14:13,052 --> 00:14:17,423
Umeen beso zatikatuak
zakurrei eta zerriei bota zizkieten.
193
00:14:18,190 --> 00:14:21,994
Nire umetxoa kendu,
eta nire zazpi haurrak hil zizkidaten.
194
00:14:23,529 --> 00:14:25,998
Tristuraz eta bakardadez
hilko gara azkenean.
195
00:14:26,198 --> 00:14:30,002
Bakarrik ibiliko gara hor zehar
desagertu arte.
196
00:14:57,730 --> 00:15:01,066
Badirudi ez dugula sekula
umerik izan.
197
00:15:14,780 --> 00:15:16,916
Ez al gara berriz
elkarrekin bizi?
198
00:15:17,716 --> 00:15:21,520
Orain, guretarrak hil zituen jendea
gure baratzak lantzen ari da.
199
00:15:23,689 --> 00:15:27,226
Guretarrak hil zituen jendearen
umeak elikatzen eta hezten ditugu.
200
00:15:27,426 --> 00:15:29,194
Ba ote dago Gacaca hoberik?
201
00:15:29,361 --> 00:15:32,531
Zer kalte egingo dizu
kalterik ezin egin duen umeak?
202
00:15:51,250 --> 00:15:54,320
Ruanda Irratiaren entzule maiteok,
egun on.
203
00:15:55,020 --> 00:15:58,023
Goizeko 6ak dira.
204
00:15:58,290 --> 00:16:00,426
2003ko urtarrilaren 2a da gaur.
205
00:16:00,759 --> 00:16:02,428
Albisteen aurretik,
adierazpen bat...
206
00:16:02,661 --> 00:16:05,798
...Paul Kagame
lehendakari jaunarena.
207
00:16:06,031 --> 00:16:08,367
Preso jakin batzuen
auzia aztertu ondoren...
208
00:16:08,534 --> 00:16:11,170
...eta ikusirik preso horiek
beren genozidio-krimena aitortu...
209
00:16:11,337 --> 00:16:14,039
...eta barkamena eskatu dietela
biktimei eta ruandarrei...
210
00:16:14,239 --> 00:16:17,443
...lehendakariak eskatu die
dagokien agintariei...
211
00:16:17,676 --> 00:16:22,915
...azter ditzatela hil honetan
preso horien kasuak.
212
00:16:23,115 --> 00:16:27,252
Gacaca legea betez
aitortu duten guztiak...
213
00:16:27,453 --> 00:16:30,389
...baldin eta zigorrik handiena
bete badute...
214
00:16:30,589 --> 00:16:32,758
...legeak eskatutakoaren arabera...
215
00:16:33,292 --> 00:16:35,561
...libre geratuko dira
behin behinean...
216
00:16:35,728 --> 00:16:38,130
...eta geroago epaituko dituzte.
217
00:16:38,297 --> 00:16:41,233
Kigalin, 2003ko urtarrilaren 1ean.
218
00:16:49,842 --> 00:16:53,812
2003ko maiatza.
20.000 preso askatu zituzten.
219
00:17:01,220 --> 00:17:04,156
Hona ekartzen genituen tutsiak,
ja ta akabatzeko.
220
00:17:07,760 --> 00:17:11,730
Hamar etxez behin
patruila buru bat zegoen, ni bezala.
221
00:17:31,784 --> 00:17:34,186
Hemen esertzea gustatzen zitzaigun.
222
00:17:37,756 --> 00:17:39,425
Gure patruila...
223
00:17:40,993 --> 00:17:43,862
...bukaerako etxe horietaraino
iristen zen.
224
00:17:46,698 --> 00:17:49,168
Horko horietaraino.
225
00:17:49,368 --> 00:17:52,604
Gero, hona esertzera
etortzen ginen berriz.
226
00:17:54,440 --> 00:17:58,143
Beste patruila batzuk ere
hemen gelditzen ziren.
227
00:18:00,913 --> 00:18:03,682
Txandak egiten genituen.
228
00:18:03,982 --> 00:18:07,619
Baina zortzi baizik ez ginen.
229
00:18:07,820 --> 00:18:10,389
Gau batean lau ateratzen ginen
patruilatzera...
230
00:18:11,323 --> 00:18:13,425
...eta hurrengo gauean,
beste lauak.
231
00:18:17,796 --> 00:18:19,832
Hori izaten zen gure erronda.
232
00:18:20,632 --> 00:18:24,303
Ohituta geuden bide hauetan ibiltzen.
Hemen ondo sentitzen naiz.
233
00:18:29,007 --> 00:18:31,877
Maiz egoten naiz hemen,
hemen bizi bainaiz.
234
00:18:36,682 --> 00:18:39,685
Gerra hemen hasi zen,
jolas ulertezin bat bezala.
235
00:18:39,852 --> 00:18:42,988
Pentsa: gauez sasi artean
ezkutatzen ginen...
236
00:18:43,188 --> 00:18:45,357
...mamuek erasoko ziguten beldurrez!
237
00:18:49,228 --> 00:18:52,798
Tutsiak hil ondoren,
elkarren aurka hasteko zorian egon ziren.
238
00:18:59,471 --> 00:19:01,273
Aizue, mutilok!
239
00:19:02,808 --> 00:19:05,344
Zuen ahuntzak
nire sorgoa jaten ari zaizkit!
240
00:19:08,313 --> 00:19:11,483
Barkaiguzu, Jauna...
241
00:19:14,920 --> 00:19:16,355
Zergatik ari da negarrez?
242
00:19:22,794 --> 00:19:25,597
Nork isuri dit kafea?
243
00:19:28,567 --> 00:19:30,102
Asko pentsatzen nuen...
244
00:19:31,003 --> 00:19:33,505
Barrutiko espetxean
geundenean...
245
00:19:35,574 --> 00:19:37,543
...presook bilerak egiten genituen...
246
00:19:37,709 --> 00:19:40,579
...eta kideek esaten zidaten
nik ez nuela errurik:
247
00:19:40,712 --> 00:19:43,482
"Hire kontrako lekuko guztiak
gezurretan aritu dituk".
248
00:19:44,616 --> 00:19:48,053
"Eziek utzi beste batzuen krimenak
hiri leporatzen".
249
00:19:48,187 --> 00:19:49,955
Horixe zen beren iritzia.
250
00:19:52,391 --> 00:19:57,663
Nik ez dakit ezer
Flicitren umeen heriotzaz.
251
00:19:58,730 --> 00:20:02,968
Ezta ere Euphrasie-ren
senarraren eta semearen heriotzaz.
252
00:20:03,202 --> 00:20:06,071
Edo Fassa-ren senarrarenaz.
253
00:20:06,238 --> 00:20:08,740
Beraz, epailearen aurrera
eraman nindutenean...
254
00:20:09,274 --> 00:20:12,678
...ezer ez dakidan gauzez
oker akusatu ninduten.
255
00:20:19,484 --> 00:20:22,621
Badakit Rwanfiziren etxean
egon zarela.
256
00:20:23,021 --> 00:20:25,023
Han egon zara.
257
00:20:25,324 --> 00:20:29,695
Sinetsarazi al dizu...
258
00:20:30,128 --> 00:20:34,099
...bere kontrako lekukoek
gezurra esan zutela?
259
00:20:41,373 --> 00:20:44,876
Jakina, hori esango zizun.
260
00:20:47,613 --> 00:20:50,983
Ez nintzen, ba,
errugabeak akusatzen ibiliko, ezta?
261
00:20:52,050 --> 00:20:56,421
Baina errudunak salatuko ditut,
bai horixe.
262
00:20:56,755 --> 00:20:58,390
Lekukotasuna emango dut...
263
00:20:58,624 --> 00:21:01,126
...geure begiez ikusi genuenaz.
264
00:21:02,995 --> 00:21:04,463
Zer gehiago?
265
00:21:12,938 --> 00:21:15,974
Rwamfizi horrek
min handia eman dit.
266
00:21:16,174 --> 00:21:19,778
Eta orain pozik dago
ni horrela ikusita.
267
00:21:20,712 --> 00:21:25,984
Txorakeriak besterik ez ditu esaten.
268
00:21:26,618 --> 00:21:28,754
Elkarrekin egokitu ginen
epailearen aurrean...
269
00:21:28,987 --> 00:21:31,023
...eta ni altxatu nintzen
bere hitzak gezurtatzeko.
270
00:21:31,290 --> 00:21:34,493
Esan nion: "Gezurretan ari zara,
gu zurekin geunden".
271
00:21:34,960 --> 00:21:39,064
Gacaca egiten bada,
Rwanfizi han agertuz gero...
272
00:21:39,765 --> 00:21:43,068
...eta aurrez aurre
suertatzen bagara...
273
00:21:43,735 --> 00:21:46,238
...gertatu zen bezala
kontatu beharko du dena.
274
00:21:46,972 --> 00:21:49,308
Ez nuen nik bera espetxeratu!
275
00:21:50,375 --> 00:21:54,146
Aska dezatela, gero!
Horrek ez dit senarra itzuliko.
276
00:21:59,017 --> 00:22:02,821
Horrek ez dit zentzua itzuliko!
278
00:22:17,135 --> 00:22:20,772
Gobernuak tutsien heriotza nahi zuen
eta bai lortu ere.
279
00:22:23,208 --> 00:22:25,944
Gero, oraingo gobernuak
hiltzaileak espetxeratu zituen.
280
00:22:26,078 --> 00:22:27,713
Orain, berriz,
haiek askatzen ari da.
281
00:22:28,980 --> 00:22:33,218
Nekazari gajo batek
ba ote du zeresanik horretan?
282
00:22:35,921 --> 00:22:39,224
Zu bazina,
zer esango zenuke?
283
00:22:39,725 --> 00:22:40,992
Zer egingo zenuke?
284
00:22:41,460 --> 00:22:44,996
Zure familia sarraskitu dizuna
besarkatu behar zenuke.
285
00:22:50,402 --> 00:22:52,671
Baina ahal banu...
286
00:22:53,672 --> 00:22:55,474
Bakarrik ez banengo...
287
00:23:04,783 --> 00:23:09,554
Familia eta azienda
suntsitu dizkizun norbait...
288
00:23:09,721 --> 00:23:12,391
Bere umeek esnea daukate,
nireek, berriz,...
289
00:23:14,159 --> 00:23:15,994
Harro-harro agertzen da...
290
00:23:16,795 --> 00:23:18,764
Eta nik onartu egin behar...
291
00:23:19,331 --> 00:23:22,701
...familia handi bat duelako
eta indartsua delako.
292
00:23:53,965 --> 00:23:57,436
Etxera etortzen ikusi nituen,
mezetatik baletoz bezala...
293
00:23:57,569 --> 00:23:59,805
...edo oporretatik etxera bueltan
baletoz bezala.
294
00:23:59,971 --> 00:24:04,342
Ez dakit nola joan edo itzuli ziren.
295
00:24:04,543 --> 00:24:08,480
Ez niri hori galdetu.
Ez dakit zer eskubide duten.
296
00:24:10,749 --> 00:24:14,986
Ez dakit ezer beren itzuleraz;
itzultzen ikusi nituen, besterik gabe.
297
00:24:16,188 --> 00:24:19,591
Ez nituen nik bakarrik ikusi,
besteek ere bai.
298
00:24:21,226 --> 00:24:22,761
Nola galdetzen digute guri...
299
00:24:22,928 --> 00:24:26,364
...zer sentiarazten digun
presoen itzulerak?
300
00:24:26,531 --> 00:24:29,267
Etxeratzen ikusi genituen, eta kitto.
301
00:24:29,968 --> 00:24:32,170
Zer sentitu behar genuke?
302
00:24:34,473 --> 00:24:38,343
Bai, egia da,
gure hiltzaileak itzuli dira.
303
00:24:39,044 --> 00:24:41,379
Zer egin dezakegu?
Zertarako horretaz hitz egin?
304
00:24:42,113 --> 00:24:44,316
Zoaz haiekin hitz egitera!
305
00:24:46,952 --> 00:24:50,422
Gure itxaropen bakarra da
haiek esanekoak izatea...
306
00:24:50,555 --> 00:24:52,958
-...eta berriz ez hastea.
-Hasi, zertan?
307
00:24:52,958 --> 00:24:55,260
-Gu zatikatzen.
-E?
308
00:24:55,393 --> 00:24:57,429
Gu txiki-txiki egiten.
309
00:24:59,164 --> 00:25:02,033
Baliteke berriz hastea.
Auskalo!
310
00:25:02,200 --> 00:25:04,503
Eta berriz etortzen bazaizkigu
gu zatikatzera?
311
00:25:04,636 --> 00:25:06,605
Nork geldiaraziko ditu?
312
00:25:06,771 --> 00:25:08,640
Berriz hiltzen hasten badira?
313
00:25:08,940 --> 00:25:13,078
Den-denak akabatu zituzten jadanik!
Zer gertatzen zaie?
314
00:25:13,245 --> 00:25:14,579
Egia da.
315
00:25:14,713 --> 00:25:18,850
Niri umeak hil zizkidaten,
nire bila etorriko dira orain?
316
00:25:19,017 --> 00:25:20,151
Datozela ba!
317
00:25:20,318 --> 00:25:22,854
Hil nazatela behingoz.
318
00:25:22,988 --> 00:25:27,359
Niri umeak hil zizkidaten,
ni bakar-bakarrik utzirik!
319
00:25:27,559 --> 00:25:29,361
Desegin dezatela behingoz
nigandik gelditzen dena!
320
00:25:29,528 --> 00:25:32,631
-Arrazoi osoa duzu.
-Hilda nago jadanik.
321
00:25:32,864 --> 00:25:37,202
Hil gaitzatela lehenbailehen.
322
00:25:37,769 --> 00:25:40,272
Beranduegi dabiltza,
nire gusturako.
323
00:25:40,438 --> 00:25:44,109
Zertarako galduko dute denbora,
hilda baldin banago jadanik?
324
00:25:44,609 --> 00:25:47,279
Mesede egingo didate,
behingoz akabatzen banaute.
325
00:25:47,479 --> 00:25:50,181
Jendea bitxia da, gero!
326
00:25:50,382 --> 00:25:52,384
Den-dena lapurtu dizun hura...
327
00:25:52,551 --> 00:25:55,654
...munduan bakarrik utzi zaituen hura
berriz etorriko da zu hiltzera?
328
00:25:55,820 --> 00:25:57,322
Zu akabatzera!
329
00:25:57,489 --> 00:25:59,925
Datozela ba,
ez diet aurre egingo.
330
00:26:00,692 --> 00:26:02,060
Ni ez naiz jadanik beldur.
331
00:26:02,193 --> 00:26:04,262
Zergatik galdetzen digute hori?
332
00:26:04,429 --> 00:26:07,599
Jakin nahi dute ea
zer iruditzen zaigun haien itzulera.
333
00:26:07,766 --> 00:26:10,302
-Nork galdetzen digu hori?
-Ez al dituzu ikusten?
334
00:26:10,435 --> 00:26:11,503
Zuri horiek?
335
00:26:11,670 --> 00:26:14,339
Galdezka ari zaizkigu
ea zoriontsuak garen.
336
00:26:14,472 --> 00:26:18,143
-Ea "betetasunez" gauden...
-Zer ba?
337
00:26:18,276 --> 00:26:20,912
Bakarrik gaude,
baita gauez ere.
338
00:26:21,079 --> 00:26:22,614
Noraezean gabiltza,
bakar-bakarrik!
339
00:26:22,747 --> 00:26:27,052
Egunez noraezean
eta gauez etzanda, esna...
340
00:26:27,218 --> 00:26:29,454
Zer egin dezakegu?
341
00:26:29,588 --> 00:26:31,289
Horrelaxe daude kontuak.
342
00:26:31,456 --> 00:26:34,326
Ez dugu beste aukerarik.
343
00:26:34,526 --> 00:26:38,697
Nahikoa da. Zuri horiek
oso galdera arraroak egiten dituzte.
344
00:26:43,535 --> 00:26:46,304
Galdetu didate ea hiltzaileak
agurtzera etorri zitzaizkidan!
345
00:26:46,504 --> 00:26:49,541
Runanirak edo Iyakaremyek
nirekin hitz egin nahiko ote dute?
346
00:27:31,516 --> 00:27:35,887
Mina egin dizun norbait itzuli da
eta zuk isilik egon behar!
347
00:27:37,188 --> 00:27:40,592
Bakez etorriko zitzaizkigula
esan ziguten...
348
00:27:41,026 --> 00:27:42,661
...bere garaian...
349
00:27:42,827 --> 00:27:45,563
...baina niri ez zait
etxera inor etorri!
350
00:27:45,730 --> 00:27:49,601
Nire anaiaren hiltzailea
gure etxe ondoan bizi da.
351
00:27:49,768 --> 00:27:52,370
Zergatik ez zaigu etorri
barkamen eske?
352
00:27:52,570 --> 00:27:55,874
Hurrengoan,
ekar ezazu bera zurekin.
353
00:27:56,041 --> 00:27:59,978
Guri barkamen eske etortzera
behartu behar al ditugu?
354
00:28:00,145 --> 00:28:02,814
Hitz egin genezake
pentsatzen duguna esateko...
355
00:28:04,482 --> 00:28:07,252
...pribatuan ez bada ere...
356
00:28:07,452 --> 00:28:10,455
...zure aurrean eztabaidatu genezake,
behinik behin.
357
00:28:15,960 --> 00:28:19,030
Gure hiltzaileekin
hitz egin genezake.
358
00:29:29,801 --> 00:29:33,204
Iaz ez al zenituen babarrunak landatu...
359
00:29:33,371 --> 00:29:36,941
...azaroan edo abenduan?
Euriak berandu etorri ziren.
360
00:29:37,175 --> 00:29:39,344
Eurien zain egon ginen landatzeko.
361
00:29:45,350 --> 00:29:46,584
Kaixo!
362
00:30:11,442 --> 00:30:13,044
Ez duzue hitz egiten?
363
00:30:13,945 --> 00:30:16,047
Utziguzu atseden hartzen
eta edaten.
364
00:30:16,214 --> 00:30:17,482
Eguzkiak asko berotzen du eta.
365
00:30:17,682 --> 00:30:18,917
Bai, kiskaltzen ari du.
366
00:30:28,326 --> 00:30:29,761
Tori, edan hemendik.
367
00:30:31,162 --> 00:30:32,931
Ez, ez dut nahasiko.
368
00:30:36,334 --> 00:30:38,436
Ez da dena nahasi behar.
369
00:30:41,039 --> 00:30:42,674
Kaixo, Masengeri.
370
00:30:42,841 --> 00:30:44,042
Kaixo, Euphrasie.
371
00:30:55,720 --> 00:30:58,423
Nik ez nun Rwanfizi
expetxean sarrarazi...
372
00:30:58,590 --> 00:31:00,859
...eta ez nuen ezta ere
kartzelatik irtenarazi.
373
00:31:02,460 --> 00:31:05,029
Eskerrak ematen dizkiot
gure lehendakariari...
374
00:31:05,797 --> 00:31:09,267
...eta Ruanda askatu zuten
borrokalariei...
375
00:31:09,467 --> 00:31:12,871
...haiei esker Rwanfizi ikus dezaket
eta ez nau inork harrikatzen.
376
00:31:13,571 --> 00:31:16,641
Elkar ikusten dugunean,
elkar agurtzen dugu.
377
00:31:17,308 --> 00:31:20,578
Bera ez da oraindik
nire etxera etorri...
378
00:31:20,812 --> 00:31:23,448
...baina ni bere etxera joan naiteke,
nahi badut.
379
00:31:23,815 --> 00:31:27,952
Agintari gorenen deiari
erantzun genion.
380
00:31:28,786 --> 00:31:32,190
Elkar suntsitu genuen,
anaiak ginela pentsatu gabe.
381
00:31:34,525 --> 00:31:36,394
Baina horren guztiaren ondoren...
382
00:31:37,495 --> 00:31:39,898
...iheslariak babes-eremuetatik
itzuli zirenean...
383
00:31:40,632 --> 00:31:44,002
...edonork esan zezakeen:
384
00:31:44,235 --> 00:31:46,571
"Halakok eta halakok
kalte egin zidaten".
385
00:31:47,572 --> 00:31:52,343
Eta bizirik iraun zuenak,
bihotza gogortua zeukanez...
386
00:31:52,510 --> 00:31:57,215
...bere familia eta ondasunak
galdu zituelako...
387
00:31:59,651 --> 00:32:01,786
...etorri eta hau esan zezakeen:
388
00:32:01,920 --> 00:32:05,523
...halakok eta halakok ez du
gehiago bizitzeko eskubiderik.
389
00:32:05,924 --> 00:32:07,492
Gu, egia esan...
390
00:32:08,726 --> 00:32:13,731
...arrazoi bakar batengatik
sartu gintuzten kartzelan...
391
00:32:16,000 --> 00:32:19,103
...bizirik iraun zutenen oinazeagatik,
hau esaten baitzuten beren baitan:
392
00:32:19,938 --> 00:32:23,675
"Nire familiaren hiltzailea
ezin aurkitu dudanez...
393
00:32:23,875 --> 00:32:25,843
...beste norbait bidaliko dut
kartzelara".
394
00:32:26,010 --> 00:32:28,146
Arrazoirik gabe
giltzapetu gintuzten...
395
00:32:28,579 --> 00:32:31,382
...familia galdu zutenen
oinazeagatik.
396
00:32:32,250 --> 00:32:34,686
Zuhaitza erortzen denean...
397
00:32:35,653 --> 00:32:37,722
...bere itzalpeko belarra
zapaltzen omen du.
398
00:32:38,690 --> 00:32:41,459
Ezagutzen duzu norbait
tartean sartu ez zenik?
399
00:32:41,859 --> 00:32:43,761
-Zera...
-Ez ezazu hizpidea aldatu.
400
00:32:43,895 --> 00:32:46,230
-Utzidazu bukatzen.
-Ez esan gezurrik.
401
00:32:47,498 --> 00:32:49,968
Zuetako bakarren bat ere
ez zen, ba, etxean geratu!
402
00:32:50,068 --> 00:32:52,003
Horrexegatik...
403
00:32:52,737 --> 00:32:56,808
Ezin dut halako edo halako
pertsona kondenatu...
404
00:32:57,709 --> 00:33:01,412
...egin zuenagatik,
gauzak nola gertatu ziren ikusita.
405
00:33:01,579 --> 00:33:03,448
Nik itzultzeko kemena izan nuen...
406
00:33:03,648 --> 00:33:07,018
...behin damutuz gero.
407
00:33:11,089 --> 00:33:14,258
Itzuli nintzenean, lehen bezala
aurkitu nuen mundu guztia.
408
00:33:14,392 --> 00:33:16,027
Umila izan beharra daukat...
409
00:33:16,427 --> 00:33:18,629
...bizi eta denekin
hitz egin...
410
00:33:18,830 --> 00:33:22,300
...jendeari lagundu beren gaixoak
ospitalera eramaten...
411
00:33:23,434 --> 00:33:28,039
...haien lurrak lantzen lagundu
garagardoaren truke.
412
00:33:28,206 --> 00:33:30,875
Gure arteko mesfidantzarik gabe,
anai-arrebak bezala.
413
00:33:38,282 --> 00:33:40,451
Izan ere, mesfidantza ez da ona...
414
00:33:41,185 --> 00:33:43,421
...elkarrekin bizi behar baitugu...
415
00:33:43,621 --> 00:33:47,558
...baina ez guri gezurrik esan,
den-denak ibili baitziren tartean.
416
00:33:49,727 --> 00:33:51,963
Bai, baina orain
adiskidetzeko garaia da.
417
00:33:52,130 --> 00:33:55,867
Ez ditzagun lehengo gorrotoak
biziberritu.
418
00:33:56,801 --> 00:34:00,972
Gizakien bihotzak
ez daude berdin eginak.
419
00:34:02,774 --> 00:34:05,276
Gaiztoa beti gaizto.
420
00:34:05,443 --> 00:34:08,046
Ez du besteekin
hitz egin nahi izaten.
421
00:34:08,179 --> 00:34:10,715
Gizonak non, arazoak han.
422
00:34:10,882 --> 00:34:14,218
Gizakien bihotzak
tamainaz desberdinak dira.
423
00:34:14,352 --> 00:34:17,055
Baina kartzelatik irten berriak
diren askok...
424
00:34:17,188 --> 00:34:18,623
...gurekin adiskidetu nahi dute.
425
00:34:18,823 --> 00:34:20,625
Guk, berriz,
bizirik iraun genuenok...
426
00:34:20,792 --> 00:34:24,662
...beldurrik edo sufrimendurik
gabe begiratzen diegu.
427
00:34:25,163 --> 00:34:28,766
Altzairuz bildu ditugu bihotzak,
harriak bezain gogor.
428
00:34:28,933 --> 00:34:30,668
Gorputz bat eratzen dugu.
429
00:34:30,835 --> 00:34:33,204
Hori da gure adiskidetzea.
430
00:34:35,606 --> 00:34:37,542
Esan diezagula Rwamfizik:
431
00:34:38,242 --> 00:34:41,012
Zerk bultzatu zuen horretara?
432
00:34:41,179 --> 00:34:45,917
Zergatik makurtu zen gogo onez
sarraskiaren eromenera?
433
00:34:46,951 --> 00:34:50,288
Nire senarraren koinatua zinen.
434
00:34:50,721 --> 00:34:52,523
Bere arrebarekin
ezkonduta zeunden...
435
00:34:53,458 --> 00:34:57,161
...eta gure umeak akabatu zituzten,
betiko!
436
00:34:57,795 --> 00:35:02,900
Ni naiz familia honetan
geratu den bakarra.
437
00:35:06,104 --> 00:35:10,108
Eta gure familian aurkitu zenituen
emaztea, anai-arrebak eta seme-alabak.
438
00:35:10,274 --> 00:35:14,278
Hona nire galdera: "Horrelakorik
gertatuko zenik nola uste?"
439
00:35:14,445 --> 00:35:16,781
"Nola zaletu zinen horrekin?
440
00:35:17,482 --> 00:35:19,650
"Ase al zinen?".
441
00:35:19,817 --> 00:35:23,221
Etxera etortzen den egunean,
hori galdetuko diot.
442
00:35:23,354 --> 00:35:25,923
-Horrela?
-Bai, horixe galdetuko diot.
443
00:35:26,124 --> 00:35:27,158
Galdeketa bat?
444
00:35:27,325 --> 00:35:31,596
Hitz egiten badiozu, hobe.
Bihotza badu, erantzungo dizu.
445
00:35:33,464 --> 00:35:35,700
Zerbait esan behar badizu,
esan egingo dizu.
446
00:35:35,833 --> 00:35:37,568
Ez, nik zirikatuko dut bera.
447
00:35:37,735 --> 00:35:39,504
Hori dena esango diozu?
448
00:35:39,637 --> 00:35:43,007
Bai. Hauxe: "Nola ausartzen zara
nire etxean lotsarik gabe sartzen?"
449
00:35:45,576 --> 00:35:49,614
Rwanfizi, ez baduzu zama hori
bihotzean eduki nahi...
450
00:35:49,747 --> 00:35:52,583
...zama horretaz
benetan libratu nahi baduzu...
451
00:35:52,783 --> 00:35:57,155
...zatoz nigana;
utziguzu konfiantzaz hitz egiten.
452
00:35:57,488 --> 00:36:01,993
Eztabaida batean, auskalo nora
eramaten zaituzten hitzek.
453
00:36:01,993 --> 00:36:06,564
Zerbait sortuko da
eta zuk zure hitza esango duzu.
454
00:36:06,731 --> 00:36:10,268
Hortaz, ez zaitez makurtu
bera zirikatzeraino.
455
00:36:10,501 --> 00:36:12,837
Gogoan har ezazu hori, gazte!
456
00:36:13,004 --> 00:36:15,039
Zirikatzen banaute,
ez dut ezer esango.
457
00:36:15,206 --> 00:36:17,241
Ekatzu bostekoa!
Argi hitz egiten duzu eta!
458
00:36:17,408 --> 00:36:21,078
-Aurrenik, esertzeko esango nizuke.
-Zirikatuko banindute, ni isilik.
459
00:36:21,245 --> 00:36:23,347
Berak zer esango lizuke?
460
00:36:24,949 --> 00:36:29,687
Orain hurbilago gaude...
461
00:36:29,854 --> 00:36:34,192
...eta Rwamfizi gure semea da,
gure familiaren baitakoa.
462
00:36:34,325 --> 00:36:36,627
Gure familiako semea izan da beti.
463
00:36:37,929 --> 00:36:41,199
Eta gure semea da gaur egun ere.
464
00:36:42,633 --> 00:36:45,603
Guk, adineko emakumeok,
ez dugu bera zapuztuko...
465
00:36:46,771 --> 00:36:50,241
...gure ahaide kutunak
sarraskitu zizkigutelako.
466
00:36:50,408 --> 00:36:53,811
Haurdun zaudenean,
umearen haragia egiten duzu...
467
00:36:53,978 --> 00:36:56,347
...baina ez bere bihotza.
468
00:36:56,948 --> 00:37:01,252
Zure umetokitik jaiotako umea
jasanezina izan daiteke...
469
00:37:01,419 --> 00:37:05,122
Puta izan liteke
munduaren begietan.
470
00:37:05,690 --> 00:37:07,625
Muino gaineko galtzailea.
471
00:37:07,825 --> 00:37:11,462
Baina hobe muino gaineko galtzailea...
472
00:37:11,696 --> 00:37:13,864
...lur azpian ehortzitako umea baino.
473
00:37:16,634 --> 00:37:20,605
Rwanfizi,
berriz elkar ikusi dugu azkenean.
474
00:37:20,838 --> 00:37:25,343
Gorago bizi direnei
bisita egin diezu...
475
00:37:25,876 --> 00:37:29,013
...orain zatoz gugana,
zatoz gu ere agurtzera.
476
00:38:07,852 --> 00:38:11,989
2005eko urtarrila
477
00:39:01,138 --> 00:39:04,141
Ruanda Irratiaren albistegia
kinyarwanderaz.
478
00:39:04,608 --> 00:39:08,512
Gacaca Zerbitzu Nazionalak
jakinarazten die ruandar guztiei...
479
00:39:08,679 --> 00:39:10,748
...Gacaca auzitegiak
abian jarriko direla...
480
00:39:10,915 --> 00:39:12,917
...herrialde osoan...
481
00:39:13,117 --> 00:39:15,920
...2005eko urtarrilaren 24tik
aurrera.
482
00:39:23,127 --> 00:39:26,230
Ruandar guztiak parte hartzera
gonbidatuta daude...
483
00:39:26,397 --> 00:39:29,767
...inpunitatearen kulturari
bukaera emateko.
484
00:39:30,267 --> 00:39:32,503
Ikusitako edozer gauzaren
berri eman behar duzue...
485
00:39:32,737 --> 00:39:36,040
...Ruandako justizia
berreraikitzeko.
486
00:39:49,053 --> 00:39:50,788
Hasi baino lehen...
487
00:39:51,989 --> 00:39:54,458
...altxatzeko eskatzen dizuegu
guztioi.
488
00:39:55,426 --> 00:39:58,095
Arau horiek
errespetatu behar ditugu...
489
00:39:58,529 --> 00:40:00,398
...eta minutu bateko isilunea
egingo dugu...
490
00:40:00,998 --> 00:40:05,102
...genozidioak gugan izan duen
eraginean pentsatzeko.
491
00:40:06,804 --> 00:40:10,241
Altxa gaitezen
minutu bateko isilunea egiteko.
492
00:40:14,445 --> 00:40:16,914
Ordularia duen norbaitek
neur dezala denbora.
493
00:40:31,262 --> 00:40:32,663
Minutu bat.
494
00:40:37,268 --> 00:40:40,671
Eskatzen diot muino honetako
jendeari...
495
00:40:42,440 --> 00:40:47,578
...konta diezadala
1994ko apirilean gertatutakoa...
496
00:40:48,646 --> 00:40:51,081
...eta nola hasi zen genozidioa...
497
00:40:51,248 --> 00:40:55,553
...eta nola harrapatu gintuen
etxean edo beste nonahi.
498
00:40:55,786 --> 00:40:58,823
Kontatuko dizuet zer ikusi nuen
etxetik gertu, Kigaraman.
499
00:40:59,023 --> 00:41:00,324
17 urte besterik ez nituen...
500
00:41:00,524 --> 00:41:03,928
...baina dena ikusi nuen,
dakizuen bezala.
501
00:41:04,395 --> 00:41:06,831
Kontatuko diguzuen guztiaren
lekukoa izan nintzen.
502
00:41:07,031 --> 00:41:09,900
Eta neure egia
botako dizuet.
503
00:41:11,235 --> 00:41:14,238
Adibidez, gerra
zerumugan ageri zenean...
504
00:41:14,905 --> 00:41:17,308
...Muberandinda ikusi nuen...
505
00:41:18,209 --> 00:41:19,343
...Kanyamugararekin.
506
00:41:19,543 --> 00:41:22,279
Beti edaten,
egunero-egunero...
507
00:41:24,081 --> 00:41:26,584
Gerra hau hasi baino lehen
hau esaten genuen:
508
00:41:26,884 --> 00:41:31,021
"Behiak emaizkiezu
eta ez zaizu ezer gertatuko".
509
00:41:32,389 --> 00:41:36,160
Hori egiten omen zuen jendeak
1959an.
510
00:41:36,393 --> 00:41:40,030
Behiak eman zizkietenei
bizia barkatu zieten.
511
00:41:40,564 --> 00:41:44,535
Berez, gerrak bizpahiru egun
besterik ez zuen iraun.
512
00:41:45,102 --> 00:41:49,540
1994ko apirilaren 20an,
21ean eta 22an.
513
00:41:52,142 --> 00:41:57,081
Jendea berehala hasi zen hiltzen,
21ean.
514
00:41:58,148 --> 00:42:00,718
Egun horretantxe
porrot egin zuten...
515
00:42:00,918 --> 00:42:02,786
...Ntungamoko tutsien
erresistentzia-saioek.
516
00:42:04,755 --> 00:42:06,357
Sarraskia hasi zen.
517
00:42:06,557 --> 00:42:08,526
Nire aita, Rwagihene,
etxera itzuli zen.
518
00:42:08,692 --> 00:42:12,096
Besteek, ordea,
ihesi jarraitu zuten.
519
00:42:12,796 --> 00:42:17,268
21 eta 22 goizean,
hiltzeko esnatu zen jendea.
520
00:42:17,468 --> 00:42:19,637
Ikusi zenuten nola hasi zen.
521
00:42:19,837 --> 00:42:22,273
Horren ondoren, ihes egin nuen.
Ez dakit ezer gehiago.
522
00:42:27,211 --> 00:42:29,780
Hildako bakoitzak du
bere hiltzailea.
523
00:42:30,014 --> 00:42:33,384
Inor ez zen bere borondatez hil,
inork ez zuen bere burua hil.
524
00:42:33,584 --> 00:42:37,555
Jendea ez zuen
meningitis-epidemia batek hil!
525
00:42:40,391 --> 00:42:43,027
Ez gaitezen itzulinguruka ibili!
526
00:42:49,066 --> 00:42:52,570
Kontatuko dizuet
nola kendu zidan umea bizkarretik.
527
00:42:53,370 --> 00:42:56,607
Ni lurrean etzanda nengoen.
Esan zidaten: "Emaiguzu umea!"
528
00:42:56,774 --> 00:42:59,143
"Non daude
zure labezomorro txikiak?"
529
00:42:59,843 --> 00:43:02,846
Nik erantzun:
"Hemen ez dago labezomorrorik".
530
00:43:03,013 --> 00:43:07,117
Aihotzaren aho kamutsaz
jo ninduten.
531
00:43:08,185 --> 00:43:10,988
Esan zidaten:
"Emaiguzu zure semea".
532
00:43:11,188 --> 00:43:14,959
Zapia hartu eta berehala lotu nuen
umea bizkarrean.
533
00:43:15,125 --> 00:43:16,193
Utzidazu hitz egiten!
534
00:43:16,427 --> 00:43:17,695
Zu ikusi zintudan...
535
00:43:18,262 --> 00:43:19,530
...baina zure semea ez!
536
00:43:19,730 --> 00:43:22,132
Inoiz ez dizut semerik kendu!
537
00:43:22,333 --> 00:43:23,467
Isilik egon...
538
00:43:23,701 --> 00:43:25,869
...eta utzidazu
gertatu zen bezala kontatzen.
539
00:43:26,070 --> 00:43:27,638
Etzanda nengoen...
540
00:43:28,606 --> 00:43:32,543
Ez nien nire semea eman,
ahuspez etzanda bainengoen.
541
00:43:33,143 --> 00:43:37,982
Zuk kendu zenidan semea,
ezkerreko sorbaldatik hartuta.
542
00:43:38,215 --> 00:43:40,017
Lurrera bota zenuen
nire aurrean.
543
00:43:40,250 --> 00:43:42,319
Jipoi handi bat eman zenion...
544
00:43:42,486 --> 00:43:44,488
...eta burua zapaldu zenion.
545
00:43:45,122 --> 00:43:47,057
Berehala hil zen.
546
00:43:47,257 --> 00:43:51,662
Makilaz jo ninduzun; lehenik
eskuinean eta gero ezkerrean.
547
00:43:51,862 --> 00:43:54,999
Gero, berriz etorri
eta oinetan jo ninduzun.
548
00:43:55,165 --> 00:43:57,368
Eta orain nekez ibiltzen naiz oinez.
549
00:43:57,534 --> 00:44:00,537
Gero, altxatzeko agindu zenidan...
550
00:44:01,171 --> 00:44:03,073
..."Zu ere hil behar zintudan",
esanez.
551
00:44:03,574 --> 00:44:08,012
Hil ninduzun, baina erdizka bakarrik,
eta nik zergatik galdetu nizun.
552
00:44:08,545 --> 00:44:12,383
Zu eta zure kidea
Laurenceren etxera joan zineten.
553
00:44:13,217 --> 00:44:16,387
Hau esan zenuen:
"Akabatu ume horiek"...
554
00:44:16,587 --> 00:44:19,223
...bere buruak hor ageri
dira oraindik".
555
00:44:19,423 --> 00:44:22,993
"Piztia horiek esnea edan dute
eta aurre egiten diote heriotzari".
556
00:44:24,662 --> 00:44:27,364
Horiek ziren...
Horiek denak han zeuden.
557
00:44:27,564 --> 00:44:29,700
Zu, Valre, haiekin zeunden...
558
00:44:29,933 --> 00:44:32,670
...nire ondo-ondoan.
Neure begiekin ikusi zintudan.
559
00:45:04,201 --> 00:45:07,938
Gure esku balego...
560
00:45:08,405 --> 00:45:11,608
...isilik egongo ginateke,
kontu hori aipatu gabe.
561
00:45:13,043 --> 00:45:16,980
Gure esperientzia bera izandako
norbaitekin hitz egingo genuke...
562
00:45:17,181 --> 00:45:19,083
...hori entzutea merezi lukeen
norbaitekin.
563
00:45:19,950 --> 00:45:23,520
Besteak badaki zer gertatu zen.
Zertarako berarekin hitz egin?
564
00:45:24,722 --> 00:45:28,225
Aitzitik, beste gauza batzuez
hitz egiten saiatzen zara.
565
00:45:28,859 --> 00:45:31,862
Berarekin, berriz,
berriketa axalekoa da.
566
00:45:31,995 --> 00:45:35,733
Berarekin hitz egitea
berak eragindako heriotzez...
567
00:45:35,899 --> 00:45:40,037
...eta inguruan barreiatutakoez...
Zertarako?
568
00:45:40,204 --> 00:45:41,839
Bera hunkitzeko?
569
00:45:43,674 --> 00:45:45,509
Bere bihotza biguntzeko,
beharbada?
570
00:45:46,243 --> 00:45:48,011
Ez, hori alferrik da!
571
00:45:48,278 --> 00:45:51,882
Zer uste duzu? Gacacan esaten
ez duena esango dizula...
572
00:45:52,049 --> 00:45:55,986
...bere buruarekin eta gurekin
bakeak egiteko lagunduko diolakoan?
573
00:45:56,186 --> 00:45:59,423
Gorpuak non dauden galdetzen diogu
baina ez digu erantzunik ematen.
574
00:45:59,623 --> 00:46:01,458
Zer uste duzu,
zuk galdetu diezaiokezula?
575
00:46:01,658 --> 00:46:06,130
Bere bihotza aztertu nahi duzu,
ea zuri zabaltzen dizun?
576
00:46:06,563 --> 00:46:10,768
Ezinezkoa da; ezin zara
bere bihotzaren sakoneraino iritsi.
577
00:46:14,104 --> 00:46:17,407
Berak ez du, hain zuzen,
ongia egin.
578
00:46:17,574 --> 00:46:19,843
Ezin duzu bera erabat biluzi.
579
00:46:28,685 --> 00:46:29,953
Minutu bateko isilunea egingo dugu...
580
00:46:30,888 --> 00:46:33,724
...biktima errugabeak
gogoan hartzeko.
581
00:46:34,057 --> 00:46:35,459
Has gaitezen.
582
00:46:47,171 --> 00:46:48,472
Eser zaitezte.
583
00:47:00,851 --> 00:47:04,488
Galdetu zidaten niri, Rwanfiziri,
nor hil zen...
584
00:47:05,022 --> 00:47:07,591
...nire muinoan.
585
00:47:07,825 --> 00:47:10,928
Izenak esan nizkien,
baina inork ez zidan galdetu...
586
00:47:11,094 --> 00:47:14,731
...ea zerikusirik izan nuen
haien heriotzekin.
587
00:47:15,299 --> 00:47:17,901
Gogoan neukan jendea
aipatu nien.
588
00:47:20,103 --> 00:47:22,873
Ez dakit nola hil ziren.
589
00:47:23,240 --> 00:47:25,142
Beste batzuek esan zidatena
besterik ez dakit.
590
00:47:25,676 --> 00:47:30,347
Onartzen dut, ordea,
gogoz eta bihotzez...
591
00:47:30,547 --> 00:47:34,852
...gauez patruilatzen aritu nintzela
Ntawutaramarekin...
592
00:47:34,985 --> 00:47:37,187
-...eta Ngezahayorekin...
-Itxoin!
593
00:47:46,496 --> 00:47:48,332
Zuek, atzeratu pixka bat.
594
00:47:48,498 --> 00:47:51,301
Eser zaitezte
zuhaitz horren ondoan.
595
00:47:55,305 --> 00:47:58,508
Zu ere, zoaz atzera.
596
00:48:02,012 --> 00:48:03,780
Nik, Vianney Byirabok...
597
00:48:04,248 --> 00:48:07,584
...Jainkoagatik zin dagit
egia osoa esango dudala.
598
00:48:08,418 --> 00:48:11,588
Badakizu zer egin zuen
Rwamfizik gerran?
599
00:48:12,022 --> 00:48:13,523
Ez dakit.
600
00:48:14,524 --> 00:48:16,793
-Ez dakizu ezer berataz?
-Ez.
601
00:48:16,960 --> 00:48:18,929
Ez nengoen berarekin.
602
00:48:19,096 --> 00:48:21,365
Eta Martheren familiako heriotzak?
603
00:48:21,698 --> 00:48:24,902
Hainbat aldiz aitortu dut
kontu horretan izan nuen zeregina.
604
00:48:25,102 --> 00:48:28,038
Baina ez dut inoiz esan
Rwamfizi tartean ibili zenik.
605
00:48:28,205 --> 00:48:30,507
Ez zenuen Rwamfizi han ikusi?
606
00:48:30,707 --> 00:48:33,076
Ez, ez zegoen han.
607
00:48:33,610 --> 00:48:35,045
Zatoz hona sinatzera.
608
00:48:36,647 --> 00:48:38,115
Nor gehiago deitu dute
epaiketara?
609
00:48:38,582 --> 00:48:40,751
-Habiyambere.
-Eta Nyandekwe.
610
00:48:40,918 --> 00:48:44,521
-Zoazte beraren bila.
-Jar ezazu hatza hemen.
611
00:49:19,957 --> 00:49:22,326
Bildutako informazioa
aztertu ondoren...
612
00:49:22,492 --> 00:49:27,631
...auzitegiak Abraham Rwamfizi
epaitzeko ahalmena du.
613
00:49:28,999 --> 00:49:31,268
Akusatuak gau-patruiletan
parte hartu zuen...
614
00:49:31,435 --> 00:49:33,804
...tutsien ehizan.
615
00:49:33,971 --> 00:49:36,974
Hala frogatu dute bere aitormenak
eta bere barkamen-eskeak.
616
00:49:37,441 --> 00:49:40,110
Auzitegiak urtebeteko
espetxe-zigorra ezartzen dio.
617
00:49:40,277 --> 00:49:42,179
Sei urte bete ditu jadanik...
618
00:49:42,379 --> 00:49:45,916
...1997ko apirilean
atxilotu baitzuten...
619
00:49:46,116 --> 00:49:49,553
...eta 2003ko maiatzean askatu.
620
00:49:49,720 --> 00:49:52,823
Auzitegia jakitun da
sententzia bete duela.
621
00:49:53,056 --> 00:49:56,326
Epaia akusatuaren aurrean
aditzera eman da...
622
00:49:56,493 --> 00:49:59,930
...gaur, 2007ko uztailaren 21ean.
623
00:50:00,130 --> 00:50:03,900
Akusatuak 15 egun ditu
epaiaren kontra gora jotzeko.
624
00:50:04,101 --> 00:50:05,369
Zatoz hona, Rwanfizi.
625
00:50:41,038 --> 00:50:44,241
Minutu bateko isilunea
gogorarazten dit...
626
00:50:44,708 --> 00:50:46,877
...oroitzeko egiten dugun
isilunea, alegia.
627
00:50:47,044 --> 00:50:49,646
Batzuek benetan egiten dute.
628
00:50:50,113 --> 00:50:52,149
Altxatzeaz gainera...
629
00:50:52,315 --> 00:50:55,919
...Jainkoari barkamena eskatu
eta pentsatzen dute: "Gehiago ez".
630
00:50:56,086 --> 00:50:57,821
Denek ez, ordea.
631
00:50:58,055 --> 00:50:59,489
Batzuk altxatzen dira...
632
00:50:59,656 --> 00:51:03,794
...esaten zaienean, jolasean bezala,
eta ez dute ezertan pentsatzen.
633
00:51:05,295 --> 00:51:07,197
Baina ondo pentsatuz gero...
634
00:51:07,931 --> 00:51:09,800
...gogoeta ez egitea...
635
00:51:10,400 --> 00:51:12,436
...gertatu zena ez hausnartzea...
636
00:51:14,604 --> 00:51:16,073
...hutsegite izugarri bat da.
637
00:51:16,206 --> 00:51:19,076
Bihotz-bihotzez gogoeta egin
beharra daukagu denok.
638
00:51:20,177 --> 00:51:21,578
Batzuek hau esango dute:
639
00:51:22,446 --> 00:51:25,082
"Berriz hasi nahi nuke".
640
00:51:25,449 --> 00:51:28,085
Beste batzuek, berriz, nahiago zuketen
beste ondorio bat.
641
00:51:28,218 --> 00:51:31,822
Baina gertatutakoaren ondorioez
jabetzen denak hau pentsatuko du:
642
00:51:32,022 --> 00:51:35,559
"Sekula gehiago ez",
eta horretaz gogoeta egingo du.
643
00:51:36,560 --> 00:51:41,231
Bere baitan,
aurrera jarraitu nahiko du...
644
00:51:41,431 --> 00:51:43,400
...eta dena behin betiko
bukatuta ikusi nahiko du.
645
00:51:43,667 --> 00:51:48,038
Gogoratzea oso egintza
pribatua eta pertsonala da.
646
00:52:08,992 --> 00:52:10,127
Eskerrik asko.
647
00:52:20,203 --> 00:52:24,441
2008ko apirilean,
hainbat hilabete gaixo egon ondoren...
648
00:52:27,043 --> 00:52:31,815
...Rwamfizi hil egin zen.
649
00:52:43,260 --> 00:52:45,562
Barkatu, eseri egingo naiz.
650
00:52:45,829 --> 00:52:48,832
-Eser naiteke?
-Jakina.
651
00:52:49,032 --> 00:52:51,434
Idazkari, apuntatu.
Izena?
652
00:52:51,968 --> 00:52:54,404
Flicit Nyirasangwa da nire izena.
653
00:52:58,175 --> 00:53:00,443
Zure haurrak eraman zizkizutenean...
654
00:53:00,610 --> 00:53:02,546
...Byirabo han al zegoen?
655
00:53:02,979 --> 00:53:05,182
Itxoin esertzen naizen arte...
656
00:53:10,820 --> 00:53:12,889
Hitz egin nahi dut...
657
00:53:13,056 --> 00:53:14,724
...eta egia esan.
658
00:53:15,192 --> 00:53:17,394
Eserita nagoen arren,
ozen hitz egingo dut.
659
00:53:17,794 --> 00:53:21,865
Nire umeak atera zirenean...
660
00:53:22,065 --> 00:53:25,502
...aihotza altxatu zuen lehena...
661
00:53:25,702 --> 00:53:28,738
...Kayitana delako bat izan zen,
Kayenziko bat.
662
00:53:30,674 --> 00:53:32,509
Aihotzaz hil zuen
nire seme Kidende.
663
00:53:34,644 --> 00:53:37,614
Mashemarekin hitz egin nuen
lehenengo, eta hau esan nion:
664
00:53:37,847 --> 00:53:39,749
"Arren, txikitu nazazu ni...
665
00:53:39,983 --> 00:53:41,585
...nire umeak txikitu aurretik".
666
00:53:41,818 --> 00:53:43,320
Ezetz esan zidan.
667
00:53:43,753 --> 00:53:46,590
Hau erantzun zidan:
"Zu bezalako atso zahar bat hil...
668
00:53:46,823 --> 00:53:49,459
...hain itxuragabetua?"
-Ondoezik nengoen, artean.
669
00:53:49,726 --> 00:53:54,397
"Alferrik galduko genituzke makilak,
ez lukete beste tutsirik aurkituko".
670
00:53:54,864 --> 00:53:57,500
Byiraborengana jiratu nintzen.
671
00:53:57,734 --> 00:54:00,870
Esan nion:
"Mashemak ez nau aihotzez hil nahi".
672
00:54:01,238 --> 00:54:04,474
"Hil nazazu zuk
nire umeekin batera".
673
00:54:07,510 --> 00:54:09,512
Berak erantzun:
674
00:54:09,913 --> 00:54:13,583
"Tutsiak harrapatzera
bidali gaituzte..."
675
00:54:13,817 --> 00:54:16,353
...ez hutuen bila".
676
00:54:16,753 --> 00:54:18,121
"Bizirik utziko zaitugu".
677
00:54:18,288 --> 00:54:21,191
-Nork esan zizun hori?
-Bvirabok, horko horrek.
678
00:54:34,938 --> 00:54:37,907
Beste gauza bat
esan nahi nuke.
679
00:54:38,074 --> 00:54:41,678
Gizaki guztiak berdinak dira,
odol berbera isurtzen dute.
680
00:54:42,178 --> 00:54:44,381
Mesedez, galdetuiozue
nire partetik:
681
00:54:44,914 --> 00:54:48,518
"Nork agindu zion tutsiak aukeratzea
eta hutuei barkatzea?"
682
00:54:55,458 --> 00:54:58,895
Epaiketa hau hasi zenean...
683
00:54:59,529 --> 00:55:02,432
...Jainkoaren aurrean zin egin nuen
egia esango nuela.
684
00:55:02,599 --> 00:55:05,101
Berriz diot,
nik ez nuen horrelakorik esan.
685
00:55:05,935 --> 00:55:08,238
Ez nintzen bere etxera joan.
686
00:55:09,673 --> 00:55:11,174
Galdetuiozue Habiyambereri...
687
00:55:11,374 --> 00:55:14,911
...bera han zegoen gizon haiek
ume horiek hiltzen ikusi genituenean.
688
00:55:15,312 --> 00:55:18,948
Byirabo, bihotza hautsi nahi didazu
jende hauen aurrean?
689
00:55:31,895 --> 00:55:35,031
Beraz, ukatu egiten dute.
690
00:55:35,265 --> 00:55:38,635
Ukatzen dute emakume horren
etxera joan izana...
691
00:55:38,802 --> 00:55:41,871
...baina Byrirabok berak
hitz egin zuen Flicitrekin.
692
00:55:43,306 --> 00:55:45,342
Su eman zioten bere etxeari.
693
00:55:45,975 --> 00:55:49,045
Umeak irten zirenean,
aihotzaz akabatu zituzten.
694
00:55:55,018 --> 00:55:59,656
Haien heriotza eragin zuten
gertaeretan parte hartu nuen.
695
00:55:59,889 --> 00:56:04,027
Baina ez nintzen haien atzetik
etxera sartu.
696
00:56:04,227 --> 00:56:08,565
Beste batek aitortu zuen
umeak hartu eta txikitu zituela.
697
00:56:08,732 --> 00:56:10,266
Ni ez nengoen han.
698
00:56:10,467 --> 00:56:14,003
Baina hori aitortu zuen gizona
kartzelan dago.
699
00:56:14,237 --> 00:56:18,375
Hemen balego, gertatutakoa
hasieratik kontatuko liguke.
700
00:56:18,541 --> 00:56:20,210
Bere txostena bageneuka...
701
00:56:20,377 --> 00:56:23,179
Egia da, bere haurrek
bizia galdu zuten...
702
00:56:23,380 --> 00:56:25,849
...eta ni beren heriotzen
erantzulea naiz, neurri batean.
703
00:56:26,015 --> 00:56:29,486
Barkamena eskatzen dut horregatik,
baina ez nuen beste ezer egin.
704
00:56:36,559 --> 00:56:39,295
Damutzen naiz nire krimenaz,
ez dut berriz halakorik egingo.
705
00:56:48,505 --> 00:56:52,909
-Ezin naiz zutik egon.
-Eserita egon zaitezke.
706
00:56:53,143 --> 00:56:57,680
Ignace, euforbia baten
itzalpean eserita nengoen...
707
00:56:57,847 --> 00:57:00,717
...Ezekielen soroan.
Patatak ernetzen ari ziren.
708
00:57:00,884 --> 00:57:04,154
Etorri eta galdetu zenidan
non zegoen nire seme Kadmondi.
709
00:57:04,354 --> 00:57:08,425
Ez nekiela esan nizun.
710
00:57:09,859 --> 00:57:12,862
Larunbat gau batez,
Kadmondi etxera etorri zitzaidan...
711
00:57:13,096 --> 00:57:16,032
...behiek gauerako ura
edaten duten orduan.
712
00:57:16,232 --> 00:57:19,269
Etorri orduko, hau esan zidan:
713
00:57:19,469 --> 00:57:21,504
"Ama, denok hilko gara".
714
00:57:21,704 --> 00:57:23,273
"Gure klaneko guztiak".
715
00:57:23,606 --> 00:57:25,275
"Zuk hau egitea nahi dut":
716
00:57:25,442 --> 00:57:27,644
"...zoaz berehala..."
717
00:57:27,811 --> 00:57:31,014
"...eta esan Ignaceri etortzeko
elkarri agur esateko".
718
00:57:31,381 --> 00:57:34,284
Ignace, zurekin topo egin nuen
etxerako bueltan...
719
00:57:34,451 --> 00:57:39,622
...nire eta nire auzokoaren
lur sailaren mugan.
720
00:57:39,823 --> 00:57:42,459
Zerri bat zeneraman arrastaka.
721
00:57:42,625 --> 00:57:45,161
Hau esan nizun: "Entzun, Ignace...
722
00:57:45,328 --> 00:57:48,498
"...Kadmondi aurkitu dut..."
723
00:57:48,698 --> 00:57:52,469
"...eta bihar hil behar omen duenez,
agur esan nahi omen dizu".
724
00:57:52,669 --> 00:57:56,473
Gero, Ignace,
etxera joan nintzen.
725
00:57:56,639 --> 00:58:00,510
Oinazea ez al da bizi
arimaren sakonean?
726
00:58:00,710 --> 00:58:03,079
Kadmondi etorri zen
eta hitz egin zenuten.
727
00:58:03,246 --> 00:58:06,883
Ondoren, kalabaza bat eman nizun
lasto batekin.
728
00:58:07,183 --> 00:58:10,153
Zuk ondo gogoratzen duzu,
ezta, ama zaharra?
729
00:58:10,720 --> 00:58:14,324
Gogoratuko duzu
Kadmondirekin nuen adiskidetasuna.
730
00:58:15,492 --> 00:58:17,727
Ez dut zerikusirik
beraren heriotzarekin.
731
00:58:17,927 --> 00:58:22,265
Gainera, gauza guztiekin bezala,
iritsiko da epaiketaren eguna.
732
00:58:22,499 --> 00:58:24,601
Kontua ez da
ez nintzatekeela gai izango...
733
00:58:25,435 --> 00:58:28,071
Nire errua onartzea
interesatuko litzaidake.
734
00:58:28,271 --> 00:58:31,241
Bihotza ari da
galdezka eta epaitzen.
735
00:58:31,674 --> 00:58:35,345
Hobeto nengoke! Erraza litzateke
bere heriotza aitortzea.
736
00:58:35,778 --> 00:58:38,515
Baina Jainkoagatik
zin dagit...
737
00:58:38,948 --> 00:58:41,351
...bataiatuak eta doktrinatuak
izan direnengatik...
738
00:58:41,551 --> 00:58:44,220
...ez dudala zerikusirik
Kadmondiren heriotzarekin.
739
00:58:44,654 --> 00:58:48,858
Ez dut errudun naizela aitortuko.
Jainkoak bakarrik epaituko nau.
740
00:58:49,459 --> 00:58:51,628
Ez naute estutuko.
741
00:58:51,828 --> 00:58:54,797
Bai baitakizu zer-nolako
adiskidetasuna genuen...
742
00:58:54,998 --> 00:58:56,900
Beraz, ez dut ezer gehiago esango.
743
00:58:57,634 --> 00:58:59,302
Jainkoaren herria, entzuidazu.
744
00:58:59,536 --> 00:59:03,139
Alkateak ezkondu zuen
nire semea...
745
00:59:03,306 --> 00:59:04,541
...1994ko apirilaren 8an.
746
00:59:04,774 --> 00:59:07,143
Apirilaren 24an hil zidaten semea.
747
00:59:07,310 --> 00:59:09,979
Nire herentziaren zatia
saltzera joana nintzen...
748
00:59:10,179 --> 00:59:12,148
...nire semea
mantendu ahal izateko.
749
00:59:12,348 --> 00:59:16,019
-Eta orduan Ignacek...
-Erotzen ari da!
750
00:59:16,219 --> 00:59:19,055
Jainkoagatik zin egin du;
Jainko gaixoa!
751
00:59:19,255 --> 00:59:21,558
-Hala da.
-Alferrik darabil Jainkoaren izena.
752
00:59:21,758 --> 00:59:25,194
Baldin eta...
Oraintxe bukatuko dut.
753
00:59:25,395 --> 00:59:27,964
Zure laguna baldin bazen...
754
00:59:28,364 --> 00:59:32,468
...zergatik ez zion lagundu
beste egun batez bizitzen?
755
00:59:33,303 --> 00:59:36,839
Hori da guztia.
Ez dut beste ezer esateko.
756
00:59:39,475 --> 00:59:43,479
Esan ziguten: "Zoazte etxera
eta ez dugu bera ukituko".
757
00:59:43,646 --> 00:59:45,748
Bizia ematen duen
umetoki tristea...
758
01:00:09,038 --> 01:00:11,541
Beste norbaitek lekukotasuna eman
nahi du?
759
01:00:11,741 --> 01:00:15,678
Egongo da beste norbait
informazio gehiagorekin!
760
01:00:16,613 --> 01:00:18,615
Bestela, hemen egongo gara
egun osoan.
761
01:00:22,719 --> 01:00:25,488
Inork ez du ezer erantsi nahi?
762
01:02:13,496 --> 01:02:16,666
Umeak patioan zutik zeuden.
763
01:02:17,300 --> 01:02:21,938
Txikienak negarrez ari ziren;
ama ere negarrez ari zen.
764
01:02:23,005 --> 01:02:24,574
Dardarka ari zen.
765
01:02:24,774 --> 01:02:27,577
Honela esan zidan:
"Zuei errespetua zor dizuet...
766
01:02:27,777 --> 01:02:30,179
"...eraman nazazue, arren,
nire umeen ondora".
767
01:02:31,514 --> 01:02:34,817
Anaiak hau erantzun zion:
"Entzun...
768
01:02:35,017 --> 01:02:38,788
"...tutsien eta bere umeen bila
etorri naiz".
769
01:02:38,988 --> 01:02:41,791
Ez hutuen bila.
Zu gutakoa zara. Biziko zara".
770
01:02:43,326 --> 01:02:45,428
Orduan, mutikoak eraman genituen.
771
01:02:45,628 --> 01:02:47,864
Hemen gaudenak baino
askoz gehiago ginen...
772
01:02:48,131 --> 01:02:49,766
...nahikoa eta gehiago
muinoa inguratzeko.
773
01:02:50,299 --> 01:02:55,138
Bidean barrena eraman genituen
haurrak.
774
01:02:58,975 --> 01:03:01,544
Haien artean,
bere seme zaharrena zegoen.
775
01:03:01,778 --> 01:03:03,613
Sufrimenduak jota utzi zuen.
776
01:03:03,846 --> 01:03:05,014
Eseri egin zen.
777
01:03:05,214 --> 01:03:08,451
"Han edo hemen, hil egingo naiz.
Ez naiz urrunago joango".
778
01:03:08,618 --> 01:03:10,286
Kadmondi zen.
779
01:03:10,720 --> 01:03:11,921
Orduan...
780
01:03:13,089 --> 01:03:16,259
Byirabok esan zuen:
"Mugi daitezela labezomorro horiek!"
781
01:03:18,628 --> 01:03:20,229
Berriz abiatu ginen...
782
01:03:21,063 --> 01:03:23,032
...eta haiek zaintzen egon ginen;
hori egia da.
783
01:03:24,801 --> 01:03:26,335
Gu taldearen atzean gindoazen.
784
01:03:28,704 --> 01:03:30,439
Byiraboren taldeak hau esan zuen:
785
01:03:31,207 --> 01:03:34,177
"Gizatxar hauen zeregina
emakume haurdunak ebakitzea zen...
786
01:03:34,377 --> 01:03:38,114
"...ume hutuek
zer pentsatzen duten jakiteko".
787
01:03:39,048 --> 01:03:41,951
Sinetsidazu, ez naiz
gehiegikeriak esaten ari.
788
01:03:43,186 --> 01:03:44,654
Inguratu egin gintuzten.
789
01:03:45,221 --> 01:03:47,990
Hitz egiten zutenean, galtzetan
egiten genuen pixa, beldurrez.
790
01:03:49,192 --> 01:03:52,061
Haiengana joan nintzen berehala,
anaiak zirelakoan.
791
01:03:52,295 --> 01:03:54,230
Bat-batean,
garrasiak entzun nituen...
792
01:03:54,664 --> 01:03:57,500
Akabatu itzazue!
Oinazez sufritu dezatela!
793
01:03:57,733 --> 01:03:59,602
Izututa ihes egin nuen.
794
01:03:59,769 --> 01:04:01,838
Nhadimana atzetik zetorkidan
aihotza eskuan.
795
01:04:02,004 --> 01:04:05,942
Korrika joan nintzen
Muberandindaren semearen etxera.
796
01:04:07,476 --> 01:04:11,147
Aihotzaren distira ikusi nuen.
Harri eta zur geratu nintzen.
797
01:04:11,347 --> 01:04:13,115
Eskuak altxatu nituen!
798
01:04:13,282 --> 01:04:15,585
Berak esan zidan:
"Ez beldurrik izan!"
799
01:04:15,785 --> 01:04:19,322
Bultzaka sarrarazi ninduen
berriz ere taldean.
800
01:04:19,488 --> 01:04:21,224
Gasigwak masaileko gogorrak
eman zizkidan.
801
01:04:21,624 --> 01:04:24,227
Gero nik, Mutabazik,
sakelak hustu nituen...
802
01:04:24,427 --> 01:04:26,262
...gazteek bakean
edan ahal izan zezaten.
803
01:04:26,462 --> 01:04:27,597
Entzuten didazu?
804
01:04:27,997 --> 01:04:31,334
Buruzagitzat salatu zintudan
zuk sartu ninduzulako gerran.
805
01:04:40,176 --> 01:04:41,644
Garbi identifikatzea...
806
01:04:41,911 --> 01:04:44,747
...nork zer egin zuen hilketetan
zaila da niretzat.
807
01:04:44,947 --> 01:04:47,016
Denok hil genuen norbait.
808
01:04:48,651 --> 01:04:50,987
Lehenik, jo egiten nituen.
809
01:04:52,088 --> 01:04:54,357
Denok parte hartu genuen
sarraskian...
810
01:04:54,557 --> 01:04:56,626
...eta besteek, berriz,
hiltzeko zereginean.
811
01:04:57,760 --> 01:05:00,596
Nor, ordea?
Horixe galdetzen dizugu.
812
01:05:00,796 --> 01:05:03,633
Nor? Ni, lehenik.
813
01:05:04,066 --> 01:05:05,568
Ngezahayo...
814
01:05:06,068 --> 01:05:07,770
...Vianney Byirabo...
815
01:05:08,237 --> 01:05:10,106
...eta Alexis Mugwaneza,
Rufigi ezizenez.
816
01:05:10,339 --> 01:05:14,043
Gutako inork ezin du esan
ezer egin ez zuenik.
817
01:05:14,644 --> 01:05:16,646
Byirabo han zegoen,
ziur esaten dizut hori.
818
01:05:18,814 --> 01:05:20,349
Eraso talde bat ginen.
819
01:05:20,516 --> 01:05:23,920
Jendea hiltzea zen gure zeregina,
nork zer egin zuen pentsatu gabe.
820
01:05:26,956 --> 01:05:28,057
Gerra garaian...
821
01:05:29,091 --> 01:05:32,628
...bi botere mota zeuden.
822
01:05:33,362 --> 01:05:35,164
Bertako aginte politikoa...
823
01:05:35,364 --> 01:05:38,034
...eta ez dut ukatzen
ni horretan aritu nintzenik...
824
01:05:38,200 --> 01:05:40,069
...eta gerrako agintea.
825
01:05:40,303 --> 01:05:45,741
Gerra-aginteak
ganadua harrapatzen zuen.
826
01:05:47,944 --> 01:05:50,379
Armak zeuzkan,
eta bulego bat ere bai.
827
01:05:51,781 --> 01:05:55,351
Bertako aginteak, berriz,
ez zeukan bulegorik.
828
01:05:57,586 --> 01:05:59,555
Kontua da
hitz jakin batzuek...
829
01:05:59,755 --> 01:06:01,257
...nire iritzian...
830
01:06:01,624 --> 01:06:03,759
...Gacacaren lana
korapilatzen dutela.
831
01:06:03,960 --> 01:06:07,029
"Gerra garaian" esan duzu.
Gerra al zen?
832
01:06:07,763 --> 01:06:12,568
Patruilak ere aipatu dituzu.
Zer egiten zuten?
833
01:06:13,669 --> 01:06:17,640
Tutsiak ehizatu
eta hil egiten zituzten.
834
01:06:18,074 --> 01:06:23,245
Tutsiak borrokatu al ziren
horri gerra deitu ahal izateko?
835
01:06:23,479 --> 01:06:27,550
Ez omen zenuen botererik...
836
01:06:27,817 --> 01:06:31,988
...baina zuk antolatzen zenituen
errondak!
837
01:06:34,390 --> 01:06:37,326
"Gerra garaian" esan duzu...
Egia esan...
838
01:06:37,493 --> 01:06:40,629
...horretan ez gatoz bat.
Noren kontra borrokatzen zineten?
839
01:06:40,830 --> 01:06:42,665
Nor noren kontra ari zen borrokan?
840
01:06:43,099 --> 01:06:47,370
Azal diezagukezu
zertarako ziren patruilak?
841
01:06:49,705 --> 01:06:51,273
Patruila asko zeuden...
842
01:06:51,474 --> 01:06:53,109
Baina zein zen beren eginkizuna?
843
01:06:53,342 --> 01:06:56,645
Tutsiak aurkitu eta atxilotzea
zen nire zeregina...
844
01:06:56,812 --> 01:06:58,080
...eta haiek hiltzea, beharbada.
845
01:06:58,314 --> 01:06:59,515
Bai, haiek hiltzea.
846
01:06:59,715 --> 01:07:02,518
Baina sekula ez genuen
haietakorik aurkitu edo hil.
847
01:07:02,718 --> 01:07:06,188
Izan ere, gure patruilak
sekula ez zuen saririk izan.
848
01:07:06,856 --> 01:07:08,190
Gerra izan al zen?
849
01:07:08,357 --> 01:07:10,026
Genozidio bat izan zen.
850
01:07:10,159 --> 01:07:12,228
Genozidioa, horixe esan ziguten...
851
01:07:13,629 --> 01:07:15,264
...tutsiak suntsitzeko.
852
01:07:16,932 --> 01:07:19,702
Beraz, baldintza horietan...
853
01:07:20,036 --> 01:07:22,905
...tutsiak hiltzeko zeregina
zeukan talde baten buru izan zinen.
854
01:07:23,372 --> 01:07:24,740
Boterea zenuen.
855
01:07:24,940 --> 01:07:27,576
Patruila batek egiten zituen
erasoak...
856
01:07:27,743 --> 01:07:29,345
...nahiz mugatuak izan.
857
01:07:30,179 --> 01:07:32,481
Ezin dut hori ukatu.
858
01:07:33,349 --> 01:07:36,552
Besteak bezala,
nik gauez patruilatzen nuen...
859
01:07:36,752 --> 01:07:39,755
Zelula baten burua nintzen,
ezin dut hori ukatu.
860
01:07:39,922 --> 01:07:42,958
Baina ez nuen
aski botererik...
861
01:07:43,125 --> 01:07:46,629
...armak zeuzkan beste aginteari
aurre egiteko.
862
01:07:47,830 --> 01:07:49,432
...eta lege-hausleak zigortzeko.
863
01:07:49,665 --> 01:07:52,835
Nire auzoko batek ez zuen
patruila batean sartu nahi izan...
864
01:07:53,436 --> 01:07:57,139
...eta agintariek bere ahuntzak
harrapatu zizkioten etxetik.
865
01:07:57,339 --> 01:07:58,707
Ez nuen benetako aginterik.
866
01:07:58,941 --> 01:08:01,644
Hemen badago gizon bat...
Oraintxe mugitu da...
867
01:08:03,779 --> 01:08:06,282
Berak dioenez, patruilan
sartu nahi ez zuen gizon batek...
868
01:08:06,449 --> 01:08:09,552
...isun bat ordaindu behar izan zuen.
869
01:08:09,752 --> 01:08:10,786
Egia al da?
870
01:08:11,654 --> 01:08:13,889
Zuk eman omen zenuen
agindu hura.
871
01:08:14,890 --> 01:08:17,326
Aipatu duzu
bazegoela aginte politiko bat...
872
01:08:17,526 --> 01:08:19,261
...eta gerra-aginte bat.
873
01:08:19,462 --> 01:08:23,265
Baina ez al zegoen
genozidio-aginte hori...
874
01:08:23,499 --> 01:08:25,334
...ez diezaiogun horri
gerra-aginte deitu...
875
01:08:25,401 --> 01:08:29,438
...gizon arrunten eskuetan?
876
01:08:29,638 --> 01:08:32,508
Ez al zeuden bi aginte horiek
zure esku?
877
01:08:32,708 --> 01:08:35,778
Oso erraza da,
azalduko dizut.
878
01:08:36,011 --> 01:08:39,181
Gafumban,
30etik gora behi zeuden...
879
01:08:39,415 --> 01:08:40,983
...eta denek behizainak
zituzten.
880
01:08:42,418 --> 01:08:45,354
Galdetu jendeari
ea nik botererik banuen...
881
01:08:45,554 --> 01:08:48,057
...behi horietan edo
ahuntz batean ere.
882
01:08:48,524 --> 01:08:50,659
Beste aginteak behiak
izendatzen zituen.
883
01:08:50,860 --> 01:08:53,362
Eta ihes egin zuenean,
den-denak eraman zituen.
884
01:08:53,629 --> 01:08:55,564
Nik ez nuen
zerikusirik izan horretan.
885
01:08:55,898 --> 01:08:58,667
Gure patruila
atzean geratu zen.
886
01:08:58,834 --> 01:09:00,669
Sekula ez zuen behirik eskuratu.
887
01:09:04,206 --> 01:09:07,009
Zure aitormena bukatu gabe
dago oraindik.
888
01:09:07,209 --> 01:09:09,945
Ez da aintzat hartzeko modukoa.
889
01:09:10,379 --> 01:09:12,314
Hona gure epaia.
890
01:09:13,782 --> 01:09:19,054
Auzitegiak 25 urteko espetxe-zigorra
ezartzen dio akusatuari.
891
01:09:19,255 --> 01:09:22,625
9 urte eta 3 hilabete
bete dituenez...
892
01:09:22,858 --> 01:09:28,664
...15 urte eta 7 hilabete
geratzen zaizkio betetzeko.
893
01:09:28,864 --> 01:09:33,869
Beraz, ez du auzolanik egingo.
894
01:09:34,770 --> 01:09:37,506
Akusatuak epaiaren kontra
gora jotzeko eskubidea du.
895
01:09:37,706 --> 01:09:39,475
Galdetzen diot neure buruari...
896
01:09:39,708 --> 01:09:41,343
1995 ezkero...
897
01:09:43,312 --> 01:09:47,116
...azken urtea arte,
9 urte besterik ez dira pasatu?
898
01:09:51,453 --> 01:09:54,723
1995eko apirilean atxilotu zuten...
899
01:09:54,924 --> 01:09:59,562
...eta 2005eko uztailaren 29an
askatu.
900
01:10:05,100 --> 01:10:07,770
Datak zuzendu ditzakegu,
behar izanez gero.
901
01:10:07,970 --> 01:10:09,638
Aztertuko dugu kontu hori.
902
01:10:10,539 --> 01:10:13,909
Hutsegite bat balego,
gure kalkuluak zehaztuko genituzke.
903
01:11:47,436 --> 01:11:50,172
Eskerrik asko, Gora Jotzeko
Auzitegiko lehendakari jauna.
904
01:11:51,507 --> 01:11:53,042
Gora joko dut...
905
01:11:54,310 --> 01:11:56,578
...nire epaiaren kontra.
906
01:12:04,787 --> 01:12:06,355
Krimenak egin nituen...
907
01:12:08,557 --> 01:12:12,928
...krimenak aitortu
eta barkamena bilatu nuen.
908
01:12:16,932 --> 01:12:20,135
Baina inor ez zitzaidan errukitu.
909
01:12:27,376 --> 01:12:31,213
Ni ez nintzen joan
bere semeak hartzera.
910
01:12:31,447 --> 01:12:34,983
Bidean aurkitu genituen
eta eraso genien.
911
01:12:35,217 --> 01:12:36,652
Esplikatua dut hori.
912
01:12:39,054 --> 01:12:42,991
Luzaroan, ez zen
inoren barkamen bila ibili.
913
01:12:43,192 --> 01:12:46,095
Baina duela gutxi, erreguka
etorri zitzaidan barkamen eske.
914
01:12:46,295 --> 01:12:49,998
Barkatu nion. Estatuak barkatua zion
nik baino lehen.
915
01:12:50,199 --> 01:12:52,935
Auzitegi honek ere
egindakoa barka diezaioke.
916
01:12:53,702 --> 01:12:55,738
Nire semeengatik,
hilik baitaude.
917
01:12:56,472 --> 01:12:59,308
Tira, erruki zakizkiote.
918
01:13:03,379 --> 01:13:06,148
Aitortu zutenak...
919
01:13:06,515 --> 01:13:08,384
...auzipetuak izan aurretik...
920
01:13:08,550 --> 01:13:13,522
...8tik 11 urtera bitarteko
espetxe-zigorra ezartzen zaie.
921
01:13:15,457 --> 01:13:19,027
Auzitegiak 9 urteko espetxe-zigorra
ezarriko dio akusatuari.
922
01:13:19,228 --> 01:13:21,397
Bere sententzia beteko du...
923
01:13:23,565 --> 01:13:26,402
Epaitegia jakitun da...
924
01:13:26,969 --> 01:13:30,739
...akusatuak beteta daukala
jadanik bere zigorra.
925
01:13:30,939 --> 01:13:34,643
10 urte eta hilabete
pasatu ditu espetxean.
926
01:13:35,644 --> 01:13:38,280
Epaia akusatuaren aurrean
irakurri da.
927
01:14:01,236 --> 01:14:03,472
Ez, seguru asko ez da erraza izango
berentzat...
928
01:14:03,672 --> 01:14:06,341
...giza haragiaren zama
jasan behar izatea.
929
01:14:06,575 --> 01:14:09,912
Baina ez niri eskatzeko
zama hori arintzea.
930
01:14:12,614 --> 01:14:16,051
Norbaiten behia jaten baduzu...
931
01:14:18,554 --> 01:14:21,390
...txekor bat eman diezaiokezu
edo beste behi bat erosi.
932
01:14:21,990 --> 01:14:25,794
Baina berak ezin du nire semea ordeztu,
ezta bere bi semeekin ere.
933
01:14:26,595 --> 01:14:27,996
Hori ezinezkoa da.
934
01:14:39,575 --> 01:14:42,644
Malkoak xukatzen dituzu,
hortxe belarretan...
935
01:14:42,811 --> 01:14:44,980
...eta gero irribarrez agertzen zara.
936
01:14:45,414 --> 01:14:47,749
Eromenak hainbat aurpegi ditu.
937
01:14:47,916 --> 01:14:50,619
Edo barre eginarazten dizu...
938
01:14:50,853 --> 01:14:54,089
...edo etengabe negar eginarazten.
939
01:14:54,289 --> 01:14:56,258
Batzuek gelditu gabe
barre egingo dute...
940
01:14:56,625 --> 01:14:59,628
...barrez hil arte,
edo isilean murgiltzen dira.
941
01:15:00,162 --> 01:15:04,132
Sufrimenduaz ari naiz.
942
01:15:04,299 --> 01:15:06,068
Batzuek barrez adierazten dute
sufrimendua...
943
01:15:06,235 --> 01:15:09,404
...beste batzuek, berriz, negarrez
edo isil-isilik.
944
01:15:09,938 --> 01:15:13,675
Horiek betiko mutu geratu ote diren
iruditzen zaizu.
945
01:15:37,799 --> 01:15:39,601
Badirudi...
946
01:15:39,768 --> 01:15:43,071
Aitzurra eskutan hartuta
lurra lantzen dugunok...
947
01:15:43,272 --> 01:15:45,073
...euriteak hurbil daudenean...
948
01:15:45,240 --> 01:15:48,944
...galdetzen diogu geure buruari:
"Nondik hasi? Non landatu?".
949
01:15:49,678 --> 01:15:51,547
Galdera berak beti.
950
01:15:51,680 --> 01:15:55,317
Era berean,
barrutik zaurituta gaudenok...
951
01:15:56,251 --> 01:15:57,953
...badugu beti puntu bat...
952
01:15:58,554 --> 01:16:03,392
...non gure pentsamenduek
heriotzaren erreinura jaisten gaituzten.
953
01:16:04,092 --> 01:16:07,396
Pentsatzen duzu:
"Nire semearekin egon nintekeen".
954
01:16:07,563 --> 01:16:09,698
"Edo nire bilobarekin,
beharbada".
955
01:16:10,332 --> 01:16:12,501
Ez da sekula bukatzen.
956
01:16:12,701 --> 01:16:14,736
Pentsamendu horiek
atzetik dabilkizu.
957
01:16:15,070 --> 01:16:18,140
Dolu garaia ez da sekula bukatzen
zure bihotzean.
958
01:16:19,174 --> 01:16:22,844
Nire semeak lurperatu zituzten
lekutik pasatzen naizenean...
959
01:16:23,412 --> 01:16:26,114
...ezin ditut begiak handik kendu.
960
01:16:26,848 --> 01:16:27,983
Sekula ez!
961
01:17:35,984 --> 01:17:38,787
ITZULPENA: Jon Muoz